Fiyatları yükselten on neden

Enflasyonist süreç devam ediyor ve fiyatları konuşmaya devam ediyoruz.

Gelin enflasyonun nedenlerini birlikte inceleyelim.

1) Enerji maliyetleri: Pandemi tedbirlerinin gevşetilmesiyle birlikte artan enerji fiyatları Rusya’nın Ukrayna’yı işgal etmek için başlattığı savaş sonrasında daha hızlı yükselmeye başladı. Özellikle petrol ve doğalgaz gibi üretimin en önemli girdisi olan enerji maliyetlerindeki artış, doğal olarak enflasyonu yeniden yukarı yönlü harekete geçirdi. Fabrikalarda üretim için, tarlada ekip-biçmek için, ürünlerin nakliyesi için her aşamada enerji maliyetleri önemli bir etken oluyor.

2) Emtia: Pandemi ve savaş sebebiyle üretimin önemli girdileri olan alüminyum, demir, buğday, mısır gibi emtia fiyatlarında hızlı artışlar yaşanması fiyatların yükselmesinde en önemli etkenler arasında.

3) İhracat: Küresel tedarik zincirinin bozulması sebebiyle Türkiye’ye olan hızlı talep artışı ihracatın hızlı artmasına neden oldu. İhracat artarken ihraç ettiğimiz ürünlerin fiyatları da artmaya başladı. Yurt dışı üretici fiyat endeksine baktığımız zaman Şubat ayında bir önceki aya göre % 2,35, bir önceki yılın aynı ayına göre %106,13 artış gösterdi. Yurt dışından talep arttıkça ihracat daha kârlı hale geliyor. İhracatın kârlılığı arttıkça üreticiler iç piyasaya satmak yerine yurt dışına satmayı tercih ediyorlar. Bu sadece sanayi ürünleri için değil aynı zamanda tarımsal ürünler için de geçerli oluyor. Üretici yurt dışına sattığı fiyatı ve kârlılığı görünce iç piyasadaki müşteriye daha ucuz satmıyor. Bu nedenle iç piyasada da fiyatlar ihracat fiyatlarına doğru yükseliyor.

4) Talebin canlı olması: Enflasyonun iki temel nedeni vardır. Biri maliyet ise diğeri taleptir. Arzın sabit olduğu durumda eğer talep artarsa fiyatlar buna bağlı olarak daha fazla artar. Tersinden düşünmek gerekirse satılmayan ürünün fiyatı satılması için düşürülür. Enflasyonist süreçle beraber fiyatların daha fazla yükseleceği beklentisi sebebiyle talebin canlı olduğunu görüyoruz. Özellikle bazı ürünlerde çeşitli dönemlerde yapılan manipülasyonlar (yalan haberlerle) sebebiyle (Ayçiçek yağı gibi) ani ve hızlı talep artışı bu ürünlerde fiyatların hızlı yükselmesine neden oluyor.

5) Fırsatçılık: Enflasyonist ortamda fırsatçılar çoğalır. Piyasa fiyatlarında oluşan dengesizlik ve belirsizlik yüksek kâr etme güdüsüyle birleşince fiyatlar daha hızlı artıyor. Enflasyon nedeni birden fazla olunca fırsatçılar için bahane üretmesi daha kolay oluyor. Fiyatların daha fazla yükseleceğini düşünerek sattığı ürünün veya hizmetin fiyatını daha yüksek seviyeden belirliyor.

6) Stokçuluk: Fiyatların daha fazla yükseleceği beklentisi ile bazı ürünlerin piyasaya sürülmediğini hatta raflardan kaldırıldığına şahit oluyoruz. Bunun dışında tarımsal bazı ürünlerde ürünlerin çöpe atıldığı haberlerine şahit oluyoruz. Bu durumlar fiyatların düşmemesine bilakis artmasına neden oluyor. Bu noktada belirtmek gerekir ki stok yapmak ile stokçuluk yapmak ayrı şeylerdir. Stok yapmak gayet doğaldır. Ancak ürünün fiyatının yükselmesi için ürün yok algısı oluşturmak için ürünü stoklarda bekletmek stokçuluktur.

7) Ücretler: İstihdam piyasasında ciddi bir emek arzı ve emek talebi uyuşmazlığı olduğunu görüyoruz. Bir tarafta işçi arayan iş dünyası diğer tarafta iş arayan işsiz kesim. İşveren daha az ücret ve daha çok nitelikli eleman ararken iş arayan daha az yorucu iş ve daha yüksek gelir elde etme arzusu taşıyor. Eleman bulamama sebebiyle piyasada ücretlerin artması fiyatlara da yansıyor. Piyasada her işletme asgari ücret ödemiyor. Resmiyette asgari ücrette gösterseler de fiiliyatta daha yüksek ücret ödeyenlerin olduğunu az çok herkes biliyor. Piyasada ücretlerin artması da fiyatlara yansıtılıyor.

8) Küresel Enflasyon: Dünya genelinde enflasyonist süreci yaşıyoruz. Nasıl ki ihracatını yaptığımız ürünlerin fiyatları artıyorsa ithal ettiğimiz ürünlerde de fiyatlar artıyor. Dışarıdan enflasyon ithal etmemiz de iç piyasada fiyatların artmasına neden oluyor.

9) Hammadde tedarik sorunu: Bazı sektörlerde üretimin en önemli girdisi olan hammaddelerin ihraç edilmesi sebebiyle içeride hammadde tedarik sorunu yaşanmaya başladı. Savaşın da etkisiyle birlikte yeni hammadde tedarikinde sorun olmasıyla iç piyasada fiyatlar yeniden yükselişe geçti.

10) Döviz kuru: Kasım ve aralık aylarında hızla yükselen döviz kurunun etkileri henüz bitmedi. Bunun yanında döviz kurunun yükselmesiyle beraber ithal girdilerdeki her 1 dolarlık artış günümüz kuruyla 14,74 TL’lik bir artışa neden oluyor.