Ayasofya-i Kebir Camii Şerifi'nde 2013'ten bu yana kurulu olan iskelenin sökülmesinin ardından alandaki Serafim Meleği figürü, tarihi vaiz kürsüsü ve mahfil de yeniden gün yüzüne çıktı.
Danıştay 10. Dairesi'nin Ayasofya'nın camiden müzeye dönüştürülmesine dair 24 Kasım 1934 tarihli Bakanlar Kurulu kararını iptal etmesinin ardından Diyanet İşleri Başkanlığına devredilerek Cumhurbaşkanı Kararı ile 24 Temmuz Cuma günü yeniden ibadete açılan Ayasofya-i Kebir Cami-i Şerifi'nde bakım ve restorasyon çalışmaları devam ediyor.
Çalışmalar kapsamında Ayasofya'daki iç duvarların onarımı için 2013'te kurulan iskele söküldü. İskelenin kaldırılmasının ardından tarihi vaiz kürsüsü ve mahfil ile kubbe altındaki Serafim Meleği figürü de yeniden görünür hale geldi.
Cami içerisindeki panel ise zemindeki mermerler üzerinde yürütülen bakım ve onarım çalışmaları nedeniyle bir süre daha kalacak.
Fatih döneminden 19. yüzyılın ortasına kadar açık bırakıldı
Uzun dönem Ayasofya'daki bakım ve restorasyon çalışmalarına katılan Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi (FSMVÜ) Mimarlık ve Tasarım Fakültesi Öğretim Üyesi Doç. Dr. Hasan Fırat Diker, tarihi yapıda bulunan eserleri AA muhabirine değerlendirdi.
Eski Ahit'e göre tanrının tahtını koruyan altı kanatlı melekler olan Serafim'in, Hristiyan teolojisinde geçtiği için fresk ve minyatürlerde yer yer kullanıldığını belirten Diker, "Serafim melekleri Ayasofya ana kubbesinin altındaki dört pandantifte yer almaktadır. Bunlardan sadece yüzü açık olan ile hemen sağ yanındaki mozaik bezemedir. Diğer ikisinin mozaik süslemeleri depremlerden ötürü döküldüğü için sonradan kalem işiyle tümlenmiştir ve yüzleri yoktur." dedi.
Serafim meleklerinin Ayasofya'nın ilk inşa edildiği döneme yani 6. yüzyıla tarihlendirilebileceğini dile getiren Diker, Bizans sanatının bu yüzyılda melek figürüne aşina olduğunu kaydetti.
Camideki Serafim meleklerinin yüzlerinin fetihten sonra açık olarak kaldığını anlatan Diker, şöyle konuştu:
"Serafim meleklerinin yüzleri, Fatih Sultan Mehmet'ten Sultan Abdülmecit dönemine yani 19. yüzyılın ortalarına kadar yaklaşık 400 yıl boyunca açıktaydı. Gerek Evliya Çelebi'nin anlatımında gerekse sonraki dönemlerde Ayasofya iç mekanını resmetmiş Avrupalı seyyahların betimlemelerinde bu meleklerin yüzleri açık görülmektedir. Ancak 1847-49 yılları arasında Ayasofya onarımlarını yürüten İtalyan asıllı mimar Fossati tarafından bunların yüzü sıvanıp maskeyle örtülmüştür. Bugün gördüğünüz Ayasofya'nın tavan ve yarım kubbe süslemelerinde Fossati'nin dekorasyon anlayışı oldukça baskındır ve mevcut durum Ayasofya'nın Klasik Osmanlı cami görünümünden farklıdır."
Diker, 2009'da İstanbul Rölöve ve Anıtlar Müdürlüğünde görevli olduğu dönemde yürüttükleri Ayasofya ana kubbe mozaikleri restorasyonu ve konservasyonu kapsamında mozaik figürünün yüzündeki maskeyi kaldırıp sıvayı kaldırdıklarını söyledi.
Fossatti onarımlarıyla kapatılan meleklerden birisinin yüzünün yürüttükleri çalışmayla tekrar gün ışığına çıkarıldığını ve bu mozaiğin Cumhuriyet tarihinde Ayasofya'da gün yüzüne çıkartılan son mozaik olduğunu anlattı.
Kürsü 16. yüzyılın sonlarından kalma
Doç. Dr. Hasan Fırat Diker, vaiz kürsüsünün 16. yüzyıl sonlarında yapılmış olabileceğini ve yaklaşık 350 yıl boyunca vaazlarda kullanıldığını aktardı.
Aynı bölgedeki mahfilin de vaiz kürsüsüyle aynı dönemlerde yapıldığını anlatan Diker, "Bunların iç mekanda birden fazla olması, Ayasofya iç mekanının akustiğinden ötürü, imam ve müezzinin sesleri yan ve arka mekanlara olması gerektiği gibi erişemediğinden, klasik Osmanlı camilerden çok daha fazla müezzin mahfiline ihtiyaç duymasıyla açıklanabilir." diye konuştu.
Devrin alimleri kürsüde vaaz verirdi
İstanbul Medipol Üniversitesi İnsan ve Toplum Bilimleri Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Mehmet İpşirli, cuma günlerinde kalabalık cemaate namazdan sonra vaaz edilmesinin Osmanlılarda bir gelenek olduğunu belirterek, Ayasofya-i Kebir Camii'nde de "Ayasofya kürsü şeyhliği" makamının bulunduğunu ifade etti.
Bu görevi yapanların aynı zamanda tekke şeyhi olması sebebiyle bu isimle anıldığını anlatan İpşirli, "Ayasofya kürsü şeyhleri padişah, vezir, şehzade, valide sultan camilerinde vaizliklerde bulunduktan sonra bu göreve getirilirlerdi. Bu alimler, o dönemde genellikle sadece Arapça olarak okunan ve Türkçe açıklaması yapılmayan hutbeleri cuma namazından sonra yaptıkları vaazlarla halka açıklarlardı. Kürsü şeyhleri şeyhülislamlık makamı tarafından tayin edilir ve kendilerine vakıf gelirlerinden dolgun ücret ödenirdi." şeklinde konuştu.
Ayasofya kürsü şeyhlerinin protokolde de önlerde yer aldığını belirten İpşirli, şeyhlerin hükümdarla birlikte sefere katılıp bazen sohbet ettiklerini dile getirdi.
Prof. Dr. İpşirli, Osmanlı'nın son dönemlerinde iyi yetişmiş ve hitabeti güzel şeyh bulunamaması üzerine bu göreve tekke dışından alimlerin atandığını kaydetti.
Bu arada, 2018'de hayatını kaybeden Bizantolog ve sanat tarihçisi Prof. Dr. Semavi Eyice'nin, Ayasofya'ya ilişkin bir makalesinde, kürsü ve yakınındaki mahfilin 16. yüzyılın sonralarında Sultan III. Murad zamanında yapıldığı yer alıyor.
Valilikten açıklama
İstanbul Valiliğinden yapılan açıklamaya göre, restorasyon ve konservasyon çalışmalarını üstlenen İstanbul Valiliği Yatırım İzleme ve Koordinasyon Başkanlığı tarafından 6 milyon 97 bin 792 TL'ye ihale edilen "Ayasofya Ana Mekan İç Yüzeylerinin Acil Müdahale ve Proje Yapım İşleri" için kurulan iskele, çalışmaların tamamlanmasının ardından 22 Kasım'da söküldü.
Çalışma kapsamında, ana mekanın döşeme mermerleri projelendirilerek, restorasyon ve konservasyon işlemleri orijinaline bağlı kalınarak hassasiyetle tamamlandı.
Kuzey cephe ana kemerinde ortaya çıkan sıva altı çatlağı güçlendirme işlemi, özgün sıvalı yüzeylerde onaylı projeye uygun olarak sağlamlaştırıldı.
Kuzey cephedeki mozaik yüzeylerin restorasyon ve konservasyonu, mermer plakalar, sütun, sütun başları ve kornişlerde temizlik işlemi yapılırken, yerinden oynayan mermerlere kenetle sağlamlaştırma ve derz dolgu işlemleri tamamlandı.
Ahşap korkuluk ve maksurelerin temizlik ve tümleme işlemleri yapılırken kuzey cephede bulunan kandilliklerin restorasyonu gerçekleştirildi.
Ayrıca, hünkar ve müezzin mahfillerinde fümigasyon yapıldıktan sonra ahşap şebekeler sağlamlaştırılırken, temizlik ve varaklama işlemleriyle mermer sütun, sütun başları, mermer parapet ve demir gergilerin temizliği yapıldı.
İskele altında kalan mermer döşemelerin restorasyon ve konservasyon işlemlerinin ise kasım ayı sonunda tamamlanması öngörülüyor.
İstanbul Valisi Ali Yerlikaya da Twitter'dan yaptığı paylaşımda, Ayasofya'da 2012'de başlatılan restorasyon ve konservasyon çalışmalarının tamamlanarak iskelenin kaldırıldığını belirterek, "Titizlikle yürütülen restorasyon çalışmalarında emeği geçenlere teşekkür ediyorum." ifadelerini kullandı.