Nasıl ki surelerin meallerine bakarken iniş sebeplerinin de bilinmesi de gerekiyorsa tefsirini bilmekte hepsinden daha faziletli ve Kur-an'ı anlamak ve anlatmak istediğini öğrenmek açısından o kadar önemlidir. Bu yeni başlayacağımız tefsir bölümünde 114 surenin de yapılan tefsirlerini sizlere sunmaya çalışacağız. Beyyine Suresinin tefsiri nedir? İşte mübarek Müslümana yol gösterici Kur-an'daki Beyyine Suresinin tefsirini haberimizde okuyabilirsiniz.
Beyyine Suresi 1. 3. ayet
Ehl-i kitap'tan ve müşriklerden hakkı inkar edenler, kendilerine açık kanıt; Allah tarafından gönderilen, tertemiz sayfaları okuyan bir elçi gelinceye kadar (bulundukları durumdan) ayrılacak değillerdir.
Burada eleştiri konusu edilen "Ehl-i kitap"tan maksat, özellikle o dönemde Medine ve çevresinde yaşayan yahudilerle hıristiyanlar; "müşrikler"den maksat ise dönemin putperest Araplar'ıdır. Her ne kadar burada Hz. Peygamber'in yakın çevresinde bulunan iki grup inkarcı zikredilmişse de hüküm geneldir, bütün insanlığı ilgilendirmektedir. İlk ayet hakkında yapılan yorumları üç noktada özetlemek mümkündür: a) Müfessirlerin çoğunluğu bu ayeti, "Allah ve resulünü inkar eden yahudiler, hıristiyanlar ve putperestler, kendilerine açık kanıt yani peygamber gelinceye kadar içinde bulundukları inkarcılıktan ayrılıp ona son vermeyeceklerdir" şeklinde yorumlamışlardır. b) Diğer bir yorum da şöyledir: Allah Teala, Hz. Peygamber'in muhatapları olan Ehl-i kitap ile müşrikleri, –yeni bir ilahî mesajın zamanı geldiği için– o mesajı göndermeden dünyadan ayırmayacaktır. c) Aynı ayet, söz konusu grupların, kendilerine elçi ve kanıt gelmedikçe, gönderilmedikçe cezalandırılmayacakları şeklinde de yorumlanmıştır (bk. Ebû Hayyan, VIII, 498; Şevkanî, V, 557-558). Bu son anlam ayetin bağlamına daha uygun görünmektedir. Yüce Allah, insanları iyiyi kötüden ayırt edecek yeteneklerle donatmış olmakla birlikte yine de, merhametinin bir sonucu olarak, açık kanıt göndermediği ve mesajının ulaşmadığı kimseleri yaptıklarından dolayı cezalandırmayacağını haber vermiştir. Nitekim bu husus, "Biz bir resul göndermedikçe azap edecek değiliz" (İsra 17/15) mealindeki ayette daha açık bir şekilde ifade buyurulmuştur. 2. ayette, ilk ayette geçen kanıtın, "tertemiz sayfalar"ı okuyup Allah'ın emirlerini insanlara tebliğ etmek üzere Allah tarafından gönderilmiş olan Hz. Peygamber olduğu belirtilmiştir. "Tertemiz sayfalar" ise Kur'an'ın sayfaları olup "tertemiz" nitelemesi, "yalan, nifak, şüphe, sapkınlık ve yanlışlık vb. kusurlardan arınmış sayfalar" anlamını ifade eder (bk. Kurtubî, XXIX, 142). 3. ayet ise bu sayfalarda "kitaplar", yani dosdoğru, hakkı batıldan ayıran ilahî ayetler ve hükümler bulunduğunu bildirmektedir. Kur'an-ı Kerîm önceki kitapların hükümlerini içerdiği için de bu şekilde nitelendirilmiş olabilir.
Beyyine Suresi 4. ayet
Ehl-i kitap ancak kendilerine o açık kanıt geldikten sonra ayrılığa düştüler.
Müfessirlerin çoğunluğuna göre bu ayetteki "açık kanıt"tan maksat, getirdiği mesaj ve mûcizelerle apaçık hak ve hakikat elçisi olan Hz. Peygamber'dir. Buna rağmen Ehl-i kitap onun hakkında ihtilafa düştüğü için kınanmıştır. Müfessirler Hz. Peygamber gelinceye kadar Ehl-i kitabın, son peygamberin geleceği hakkında fikir birliği içerisinde bulunduğunu, fakat Hz. Peygamber geldikten sonra bir kısmı ona inandığı, çoğu ise inkar ettiği için ayrılığa düştüklerini söylemişlerdir (Taberî, XXX, 169; Şevkanî, V, 558-559). İbn Âşûr'a göre bu ayetteki "açık kanıt"la Hz. Îsa'nın gelişi kastedilmiştir. Zira, İsrailoğulları'nın geçmişteki bazı peygamberlerinin verdikleri haber uyarınca, Hz. Îsa kendilerine peygamber olarak gönderildiği halde onların bazıları ona inanırken büyük çoğunluğu onun peygamberliğini tanımamışlar, böylece aralarında ayrılığa düşmüşler, yahudiler ve hıristiyanlar olarak bölünmüşlerdir (XXX, 478-479).
Beyyine Suresi 5. ayet
Halbuki onlara, Allah'a kulluk etmeleri, Hanîfler olarak O'na yürekten inanıp boyun eğmeleri, namaz kılmaları ve zekat vermeleri emredilmişti. Doğru din de işte budur.
"Allah'a yürekten inanıp itaat ederek" diye çevirdiğimiz ifadenin tam karşılığı, "dini yalnız Allah'a has kılarak" şeklindedir. Ancak bu ifadeyle "Allah'a gönülden inanıp tam bir dindarlık duygusuyla ve içtenlikle yalnız O'na kulluk etme" anlamı kastedildiği için böyle bir meal vermeyi tercih ettik. Buna göre ibadetlerde şekil de vazgeçilmez olmakla beraber, ibadetin özü ve ruhu niyet ve ihlastır, tevhid inancı ve kulluk bilincidir.
Hanîf ismi Kur'an dilinde her şeyden önce tevhid inancını kapsar ve daha açık olarak, "Şirk kuşkusu taşıyan her türlü sapkın görüşten uzaklaşıp Allah'ın birliği inancına yönelen ve ihlaslı bir şekilde yalnız O'na kulluk eden" anlamına gelir (bilgi için bk. Bakara 2/135; Rûm 30/30). İbadet teriminin genel anlamı içinde namaz ve zekat da bulunmakla birlikte, ayrıca zikredilmeleri, onların çok önemli ve değerli olduğunu göstermektedir. Gerek önceki kutsal kitapların aslında ve gerekse Kur'an'da insanlara sadece bir olan Allah'a ihlasla ibadet etmeleri, namaz kılmaları ve zekat vermeleri emredilmiştir. Namaz Allah'a saygının, zekat ise insana şefkat ve sevginin en anlamlı ifadeleridir. Bu sebeple, ayette belirtildiği gibi tevhid inancı ve "Allah'a gönülden saygı ve itaat" anlamındaki ihlasın yanında, namaz ve zekat da diğer ilahî dinlerin bozulmamış şeklinde mevcut idi. Âyetin son cümlesinde bu vecîbelerin, ilahî vahye dayanan "dosdoğru din"in kendisi ve doğru yolda giden milletlerin dini olduğu vurgulanmıştır.
Beyyine Suresi 6. 8. ayet
Ehl-i kitap'tan ve müşriklerden hakkı inkar edenler, içinde ebedî olarak kalacakları cehennem ateşindedirler. İşte halkın en kötüleri onlardır.
İman edip iyi dünya ve ahiret için yararı işler yapanlara gelince, halkın en hayırlısı da onlardır.
Onların rableri katındaki ödülleri, altından ırmaklar akan, içinde devamlı kalacakları adn cennetleridir. Allah onlardan razı olmuş, onlar da Allah'tan razı olmuşlardır. İşte bu, rabbini sayıp O'ndan korkanlar içindir.
Bu sûrenin indiği Medine ve çevresindeki yahudiler ve hıristiyanlar, son peygamber Hz. Muhammed'in risaleti hakkında bilgi sahibi oldukları halde, –önceki ayetlerde "kanıt" olarak ifade edilen– o hak peygamberi ve Kur'an'ı inkar ettikleri; putperestler ise ayrıca bir olan Allah'a ortak koştukları için halkın en kötüsü olarak nitelendirilmişlerdir. Onlara ibadet etmeleri ve namaz kılıp zekat vermelerinin emredilmesi İslam dinini kabul etmeye çağrıldıklarını ifade eder. Sonuç olarak ayette, Hz. Peygamber geldikten ve tanıdıktan, hakkında yeterli bilgiye sahip olduktan sonra da ona iman etmeyenlerin ebedî olarak cehennemde kalacakları bildirilmiştir. Buna karşılık 7. ayette, iman edip iyi işler yapanlar –ki bunların başında namaz kılmak ve zekat vermek gelmektedir– halkın en hayırlısı olarak nitelendirilmiştir. 8. ayette ise müminlere dünyada yaptıkları iyi işlerin karşılığı olarak ahiret nimetlerinin en güzellerinden olan adn cennetlerinin verileceği, müminlerin bu cennetlerde ebedî olarak kalacakları haber verilmektedir. Bunlardan daha iyisi ise yüce Allah'ın rızasını kazandıklarının müjdelenmiş olmasıdır. Dünyada Allah'ın emirlerini yerine getirip yasaklarından sakındıkları için Allah Teala onlardan razı olmuştur. Bir hadîs-i kudsîde belirtildiği üzere onlara gözlerin görmediği, kulakların işitmediği ve insan aklına gelmemiş olan sonsuz nimetler verileceği için (Buharî, "Tevhîd", 35; Müslim, "Îman", 312) onlar da Allah'a karşı hoşnutluk ve memnuniyet hissiyle dolacaklardır. Sûrenin sonunda ise bütün bu nimet ve lutufların, kendisini yaratan, büyütüp besleyen ve yaşaması için her türlü imkanı sağlayan yüce rabbine karşı "haşyet" içinde olan, yani O'nun ululuğu karşısında derin bir saygı ve korku duyan, bu duygularla ürperip heyecanlanan mümine sunulacağı bildirilmiştir.