Çinli şirketlerin geliştirdiği büyük dil modellerinin dünya çapında yakaladığı başarı ülkede yapay zeka sektöründeki yoğun rekabeti ve hızlı gelişimi gözler önüne sererken üretken yapay zeka teknolojilerine talebin artmasıyla kullancı sayısında artış görüldü.
Çinli yapay zeka şirketi DeepSeek'in düşük maliyet ve sınırlı bilgisayar gücüyle geliştirdiği yapay zeka modelinin bu alanda milyarca dolar yatırım yapan ABD'li şirketlerin modellerini aşan performans göstermesi, teknolojide ezber bozan bir gelişme oldu.
DeepSeek'in başarısı, OpenAI'ın üç yıl önce ChatGPT lansmanıyla başlattığı yapay zeka devriminde, ABD'yi geriden takip eden Çin'in aradaki mesafeyi kapattığını kanıtlayan kritik bir dönüm noktası olarak değerlendirildi.
ABD'nin, yapay zeka sistemlerinin eğitilmesinde kullanılan ileri teknoloji çiplere yönelik kısıtlamaları nedeniyle bu alanda kendi yeterliliğini geliştirmeyi hedefleyen ülkede bu çipleri geliştirmeye odaklanan yerli şirketler yılın en büyük halka arzlarını gerçekleştirdi.
Çin'in siyasi liderliği de yıl içinde yapay zekayı geleceğe yön verecek kritik teknolojiler arasında öncelikli olarak gördüğü mesajını verirken kaynaklarının seferber edilmesi çağrısı yaptı.
'Sputnik anı'
Çinli DeepSeek şirketi, diğer yapay zeka şirketlerine kıyasla düşük maliyet ve sınırlı bilgisayar gücüyle geliştirdiği açık kaynaklı modeli R1'i 20 Ocak'ta piyasaya sürdü.
Yapay zeka modeli, uluslararası testlerde OpenAI'ın ChatGPT, Google'ın Gemini, Anthropic'in Claude ve Meta'nın Llama modelleri gibi ABD'de geliştirilen muadillerine yakın, eşdeğer ve hatta onları aşan performans sergiledi.
Düşük bütçe ve sınırlı bilgisayar gücüyle açık kaynak kodlu bir Büyük Dil Modeli (LLM) geliştiren şirketin, sektörün en büyük geliştiricileriyle rekabet edebilir hale gelmesi, bu alana milyarlarca dolar harcayan teknoloji devlerinin maliyetlerini sorgulatırken, ABD borsalarında teknoloji hisselerinde değer kaybına yol açtı.
Dünya çapında kısa sürede yoğun şekilde kullanılmaya başlanan yapay zeka modeli, uygulama mağazalarında ChatGPT'yi de geride bırakarak en fazla indirilen yapay zeka uygulaması oldu.
Yapay zeka modelinin başarısı, ABD ile Sovyetler Birliği arasında uzay yarışını başlatan gelişme olarak görülen, Sovyet Rusya'nın 1957'de Sputnik uydusunu fırlatmasına benzetilerek, bunun ABD ile Çin arasındaki rekabette yapay zeka alanında yarış başlatacak 'Sputnik anı' olduğu yorumu yapıldı.
Üretken yapay zeka ve teknolojideki dönüşüm
ABD merkezli OpenAI'ın 30 Kasım 2022'de piyasaya sürdüğü büyük dil modeline dayanan yapay zeka asistanı ChatGPT, bilgisayar sistemlerinin metin, görüntü, ses gibi farklı büyük veri türlerini işleyerek orijinal içerikler oluşturma kabiliyeti kazandığı 'üretken yapay zeka' adı verilen bir evreyi başlattı.
2017'de yayımlanan 'Yeni Nesil Yapay Zeka Gelişim Planı'nda bu teknolojiyi ulusal öncelik haline getiren Çin, başlarda büyük veri ve makine öğrenimine dayalı uygulamalar geliştirmeye odaklandı.
Yapay zeka teknolojilerinin temelinde yer alan bilgisayar görüşü teknolojisiyle başta yüz tanıma olmak üzere görüntü, ses ve dil tarama, algılama ve analiz uygulamaları geliştiren SenseTime, Megvii, Yitu, Cloudwalk ve iFlytek gibi şirketler bu dönemde sektöre hakim oldu.
2022'nin sonunda piyasaya sürülen ChatGPT'nin iki ay gibi kısa bir sürede 100 milyon kullanıcıya ulaşarak en çok kullanılan uygulama haline gelmesi yapay zeka teknolojisinde yeni bir evreye girildiğini haber veriyordu.
Çin'in buna ilk tepkisi, tıpkı internetin kontrol edilmesinde olduğu gibi, üretken yapay zekayı bir 'içerik' olarak kabul ederek, ChatGPT gibi yabancı kaynaklı yapay zeka uygulamalarının kullanımını yasaklamak oldu. Böylece yerli şirketler uluslararası örneklere yakınsayan modeller geliştirene kadar iç pazarın korunması hedeflendi.
Bu dönemde Çin'in önde gelen teknoloji şirketleri Baidu, Tencent, Alibaba ve Huawei, büyük dil modelleri geliştirerek açığı kapamaya çalışırken Zhipu AI, Moonshot AI, MiniMax, Baichuan, StepFun ve 01.AI gibi üretken yapay zeka uygulamalarına odaklanan start-up şirketleri ortaya çıktı.
ABD ile Çin arasındaki fark kapanıyor
2023 yılında kurulan bir start-up şirketi olan DeepSeek de bu yeni dönemin ürünü bir girişimdi. Liang Vınfıng adında 40 yaşındaki genç bilgisayar mühendisi ve yatırımcı tarafından kurulan şirketin, genç bilgisayar bilimi araştırmacılarından oluşan küçük bir grupla, büyük yatırımlar ve altyapı gerektiren büyük dil modeli çalışmasını başarması, sektörde ezberleri bozan bir gelişme oldu.
DeepSeek'in, yapay zeka eğitiminde bilgisayar gücünü verimli kullanmayı sağlayan yeni yöntemler sayesinde yalnızca yaklaşık 5,6 milyon dolarlık maliyetle yüksek performanslı bir model geliştirmeyi başarması, ABD ve Çin'de teknoloji şirketlerinin devasa harcamalarını sorgulanır hale getirdi.
Öte yandan DeepSeek, yapay zeka alanında takipçi değil öncü olmanın gerektiğini hatırlatarak Çinli şirketlere de ilham kaynağı oldu. Örneğin Çinli teknoloji devi Alibaba da yıl içinde yapay zeka modeli 'Qwen'in çok daha ucuza eğitilen ve çok daha yüksek performans gösteren açık kaynaklı versiyonlarını piyasaya sürdü.
Moonshot AI, Zhipu AI ve Minimax gibi start-up şirketleri, yeni nesil modellerini yılın ikinci yarısında piyasaya sürerken sosyal medya ve e-ticaret platformu RedNote, yemek ve paket servis platformu Meituan, elektronik üreticisi Xiaomi gibi mücavir sektörlerde faaliyet gösteren şirketler de kendi açık kaynaklı modellerini geliştirmeye yöneldi.
DeepSeek'in sektörde yarattığı etkinin yapay zeka alanında ABD ile Çin arasındaki 3 yıllık farkı 3 aya indirdiği yorumları yapıldı.
Yapay zeka kullanıcı sayısı iki kattan fazla arttı
Çin'de üretken yapay zeka sistemlerini kullananların sayısının, 2025'in daha ilk yarısında geçen yıla kıyasla iki kattan fazla artış kaydetti.
Çin İnternet Ağı Enformasyon Merkezinin (CNNIC) yayımladığı rapora göre, üretken yapay zeka sistemlerini kullananların sayısı Aralık 2024'te 249 milyon iken Haziran 2025'te 515 milyona ulaştı. Geçen yılın sonunda yüzde 18,8 olan üretken yapay zeka kullanım oranı da yılın ilk 6 ayında yüzde 36,5'e yükseldi.
Raporda, artışın temel sebebinin bu dönemde yapay zeka sistemlerinin mantıksal akıl yürütme kabiliyetlerinin artması ve bu kabiliyetlerin çok sayıda pratik uygulama senaryosuna uyarlanabilmesi olduğu belirtildi.
Ayrıca model geliştirme maliyetlerinin azalması ve yapay zeka şirketlerinin veri yükü ve işlemci ihtiyacı bakımından daha hafif modelleri geliştirerek son kullanıcıların bu teknolojiyle etkileşimini artıran ürünleri piyasaya sürmesinin de artışta etkili olduğu vurgulandı.
Küresel kullanım payı yüzde 30'a çıktı
Çinli şirketlerin dünyadaki muadilleriyle rekabet eden modeller geliştirmesi, kullanıcı sayısını artırmanın yanında ülkenin yapay zeka alanındaki küresel konumunu yeni boyuta taşıdı.
Yapay zeka modellerini değerlendiren OpenRouter'un rapora göre, Çin'de geliştirilen açık kaynaklı büyük dil modelleri 2024 sonunda küresel kullanımın yüzde 1,2'sini oluştururken bu oran 2025'te yüzde 30'a kadar çıktı.
Yapay zeka sistemlerine verilen komutlarda Çince, İngilizceden sonra en yaygın kullanılan ikinci dil oldu.
Çin Enformasyon ve İletişim Teknolojisi Akademisinin (CAICT) verilerine göre, 2024'te 900 milyar yuan (127,5 milyar dolar) olan yerli yapay zeka endüstrisinin hacmi, 2025'te 1,2 trilyon yuanı (170 milyar dolar) aştı.
Yapay zekanın imalat alanında kullanılması da yaygınlaşırken büyük dil modellerine dayalı uygulama senaryolarının payı 2024'te yüzde 19,9 iken 2025'te yüzde 25,9'a yükseldi.
Çip sorunu
Model teknolojisindeki gelişmelere karşın ABD'nin yapay zeka eğitimi için kritik işlemci ve sunucu desteği sağlayan ileri teknoloji çiplerin Çin'e ihracatını kısıtlaması, yapay zeka endüstrisi için sorun olmayı sürdürdü.
ABD'de eski Başkan Joe Biden'ın liderliğindeki hükümet, ulusal güvenliği tehdit edebilecek kilit teknolojilerin transferini önlemeyi, Çin ile rekabet stratejisinin merkezine koymuştu. Washington yönetimi, bu dönemde ABD'li çip üreticisi Nvidia'nın, üretken yapay zeka modellerinin eğitilmesinde kullanılan, bu tür modellere işlemci ve veri depolama kapasitesi sağlayan ileri teknoloji A100, A800, H100 ve H800 çiplerinin Çin'e ihracatını yasaklamıştı.
Nvidia, yasak nedeniyle Çin'e ihraç etmek üzere daha az gelişmiş H20 adını verdiği bir grafik işlemci ünitesi geliştirmiş, 2024 başından itibaren satışlarına başlamıştı.
Bu yılın başında yeniden iktidara gelen ABD Başkan Donald Trump da Biden yönetiminin Çin'e yönelik çip kısıtlamalarını korurken yapay zeka çiplerinin ihracatına ilave kısıtlamalar gertirdi. Trump yönetimi, ABD'li çip üreticisi Nvidia'nın Çin için ürettiği H20 çiplerinin ihracatını durdurdu.
Nvidia'nın patronu Jensen Huang'ın, Çin pazarının kaybedilmesinin şirketin çip üretimindeki küresel liderliğe zarar vereceği uyarısını dikkate alan ABD Başkanı, yıl sonunda veri merkezi ağlarında işlemci olarak kullanılan ileri teknoloji H200 çiplerinin Çin'e satılmasına onay verdi.
Saniyede 15 bin 832 hesaplama yapabilen H200 çipleri halihazırda Çin'e üretilen en gelişmiş çiplerden çok daha üstün performans gösteriyor. Huawei'in gelecek yıl üretimine başlayacağı 'Ascend 910C' çipinin saniyede 12 bin 800 hesaplama kapasitesine sahip olacağı belirtiliyor.
Yerli üretim
ABD'nin yapay zeka çiplerine erişimi kısıtlama girişimlerine karşı Çin, bu alanda kendine yeterliliği geliştirmeye yönelik adımlar atıyor, devlet fonları ve teşvik mekanizmalarıyla çip üretimini destekliyor.
Çin Devlet Başkanı Şi Cinping, ülkeyi yöneten Çin Komünist Partisinin (ÇKP) en yüksek yönetim organı Siyasi Büronun nisan ayında düzenlediği yapay zeka konu çalışma oturumunda, yapay zekanın, yeni bir teknolojik devrime ve endüstriyel dönüşüme öncülük edecek stratejik bir teknoloji olduğunu vurgulayarak bu alanda kendine yeterliliği geliştirmek için ulusal kaynakları seferber etme çağrısında bulundu.
Çin liderinin yapay zekada özellikle 'çekirdek teknolojiler' konusunda eksikliğin giderilmesinin gereğini vurgulaması, yerli çip üretiminin desteklenmesine yönelik bir çağrı olarak yorumlandı.
Çinli teknoloji devi Huawei, bu yıl Ascend serisi ileri teknoloji yapay zeka çiplerinin üretimi için 3 yıllık bir yol haritası açıkladı. Şirket, ABD'nin çip yaptırımlarına rağmen ülkenin kendine yeterlilik çabalarında kilit rol oynamaya istekli olduğunu gösterdi.
ABD Ticaret Bakanlığı Sanayi ve Güvenlik Bürosu (BIS), 13 Mayıs'ta yayımladığı yönergede, Çinli teknoloji şirketi Huawei'in Ascend çiplerinin dünyanın herhangi bir yerinde kullanımının ihracat kontrollerini ihlal sayacağını bildirmişti.
Yerli çip şirketlerinin halka arzına yoğun ilgi
Öte yandan Çin'in 'küçük Nvidia'sı' olarak adlandırılan, şirketin eski Çin Genel Müdürü Cang Ciencong'un 2020'de kurduğu Moore Threads şirketi, Şanghay Borsası'ndaki halka arzında 8 milyar yuan (yaklaşık 1,14 milyar dolar) talep toplayarak yılın en büyük halka arzını gerçekleştirdi. Şirketin hissleri 5 Aralık'taki ilk işlem gününde yüzde 425 değer kazandı.
ABD'li çip üreticisi AMD'nin eski Çinli çalışanları tarafından 2020 yılında kurulan yerli bir şirket olan MetaX de Şanghay Borsası'ndaki halka arzında 4,2 milyar yuan (yaklaşık 600 milyon dolar) gelir elde ederken 17 Aralık'taki ilk işlem gününde hisselerinin değeri yüzde 693 arttı.
Çinli yatırımcıların yapay zeka model eğitimi ve genel amaçlı bilişime yönelik çipler üreten bu start-up şirketlere yoğun ilgisi, ülkenin yapay zekada yerli üretim çiplere dayanarak kendine yeterliliğini artırma iradesine güvenin işareti olarak görülüyor.