Yüksek bir makama veya mevkie erişme olarak tarif edilen ikbal, baht açıklığı ya da yüce bir mertebeye/onura yükselme olarak da kabul edilir. Bununla birlikte ikbal düşkünlüğü ise, iyi ve yüksek bir yaşamı varken gözden düşerek yoksul ve onursuz hale girmeyi ifade etmektedir. İkbal düşkününe gelince o, makam ve mevki hırsı yüzünden iyi bir yaşantıdan yoksulluğa düşen kimse olarak kabul edilir.
İkbal üzerinde düşünen önemli bir İslam filozofu Ebû Bekir er-Razi'nin (865-925), kaleme aldığı Felsefe Risaleler'inde "İkbal ve Devlete Kavuşmanın Belirtileri Üzerine" (çev: Mahmut Kaya, Türkiye Yazma Eserler Kurumu, İstanbul 2016, 254-258) isimli bir risalesi bulunmaktadır. Bu ilginç ve aynı zamanda bazı yönleriyle tartışmaya açık olan risale, ikbal ve devlete erenlerin özelliklerini tartışmaktadır.
İnsanın hayatındaki ani değişikliği ikbal belirtisi olarak kabul eden Ebû Bekir Razi, bu durumu yaşayan kimsenin iyi bir mevkie yükselmesini, o kişinin bahtının açık, yıldızının parlak olmasıyla ilişkilendirmektedir.
Bu ani değişikler, art arda gelip bir düzen içinde iyi yönde gelişme gösterirse, ikbal ve devlete kavuşmak gecikmeyecektir. Değişikler basit olaylarda bile olsa, bu o kimsenin hayrına olacak ikbal ve devlete erişmesi için bir işaret kabul edilir. Hatta Razî, geçmiş hükümdarlardan örnek verir. Onun anlattığına göre, geçmiş krallar ve başkanlar, aşçılarının onlardan habersiz sevdikleri yemekleri hazırlayıp bir sürpriz olarak sunmalarını bile, ikbal ve devletinin devamının belirtisi olarak düşünürdü.
Kişide başkanlığa özgü ahlakî özelliklerin bulunması da ikbal ve devletin işareti kabul edilir. Çoğu siyaset ve ahlak filozofu gibi Razî de, yüksek bir anlayış, parlak bir görüş, rakipleriyle mücadele etme, şeref ve cömertlik gibi riyaset özelliklerini, mevki ve makam sahiplerinin vasıfları olarak görmektedir.
Razî, başkan olma sevgisini, makam ve mevkie tutku derecesinde aşkla sarılmayı, ikbal belirtisi olarak kabul etmektedir. Ona göre, aşırı bir hırsla riyaset tutkusuna bağlı olanlar için, başkanlığın olmadığı hayatın bir anlamı yoktur. Aynı zamanda bir ahlak filozofu olan Razî'ye göre, başkanlık tutkusu, o insanın bu iş için hazırlanmasına işaret etmektedir.
Problemli ve sıkıntılı olaylar karşısında, sakin, temkinli ve soğukkanlı hareket etmek, ikbalin belirtisidir. Zira böyle bir vasfa sahip kimse, yanlış kararlar verme ve hata yapma konusunda diğer insanlara göre nispeten daha korunaklıdır.
Duyarlı ve ince bir ruhla meydana gelebilecek olaylar hakkında öngörü yetisi ve tahmin gücüne sahip olmak, yine bir ikbal işaretidir. Razî'ye göre, bu vasıflara sahip kimselere, ilahî güç yardımcı olmaktadır. Bu ilahi güç, o kimseye başkan ve hükümdar olma imkanı verecektir. Ancak yöneticilerin ilim ve erdemlere çok ihtiyaçları bulunmaktadır.
İkbal ve devlete kavuşma belirtisi olanlar, arkadaş, dost ve yakınlarıyla iyi, sevgi ve saygıya dayalı güvenli bir ilişki içinde bulunurlar. Sorunları çözmeye eğilimli olmak da bir açıdan ikbal belirtisi olarak kabul edilir. O kimse, verilen başkanlık gücüyle dost ve arkadaşlarını kendisine bağlar. Böylece dostları ve yakınları ondan olumsuz bir davranış ve kötülük beklemez. Bu güvenle dost ve arkadaşları, başkan için kendilerini feda etmekten kaçınmazlar.
Makam ve mevki sahibi olmadan insanlara yardım ve iyiliklerde bulunan kimselere, çevrelerindekilerin çok değer verip onu bir otorite görmeleri de ikbal özelliklerindendir. Razî, bu durumu, o kişinin ruhunda bulunan ilahî bir değerle irtibatlandırır.
İkbal ve devlete kavuşmanın önemli bir özelliği, tanıdıklarına veya başkalarına karşı kalbinde kin, nefret ve kıskançlığın olmamasıdır. Zira bu kötü vasıflar, başkan ve yöneticilerde değil, bozguncu ve fitneci kimselerde bulunur.
Yine ikbalin işareti olarak, güç ve sıkıntı hallerde bile, zulümden nefret ve adaletten ayrılmamak zikredilir. Razî'ye göre, bu sıfatlara sahip kimse, dengeli ve adildir, dolayısıyla başkanlığa uygundur. İlahî gücün desteğiyle bu özelliklere erişen ikbal sahibi, devletin bekası için kendine başvurulan kimse haline gelir. Böylece o devletin temellerini güçlendirir, ülke düşmanlarına korku salar. Muhalifleri bile, onun bu özelliğini beğenip onu örnek alırlar.
Hasılı, Ebû Bekir er-Razî, ikbal ve devlete kavuşma belirtileri olarak bu nitelikleri öne çıkarmaktadır. Sayılmayan diğer birtakım belirtiler de, bu ifade edilen özelliklere dayanmaktadır.