Danişmendliler tarafından 1092’de inşa edilen Samsun Kalesi, Samsun’un kimliğini yansıtan önemli yapılardan biriydi.
Kale duvarları Saathane Meydanı’ndan Bedesten’e, eski Ziraat Bankası’ndan Büyük Cami’ye kadar uzanıyordu.
Batı kapısı Namık Kemal Caddesi’nin sonunda, doğu kapısı Bedesten girişinde, sahile açılan Kumkapı Osmanlı Bankası’nın bulunduğu noktadaydı.
Evliya Çelebi, 1640 ziyaretinde kaleyi yetmiş kulesi, iki bin mazgalı, sahile hâkim heybetli görünümüyle tasvir ediyordu.
Kâtip Çelebi 1648’de yazdığı Cihannüma’da kale içinde cami, hamam, çarşının bulunduğunu fakat bakımsız, harap halde olduklarını kaydediyor.
1668 Kuzey Anadolu depreminde surların büyük bölümü yıkıldı. Samsun Kalesi, 1869 Büyük Samsun Yangınına kadar ayakta kalabildi.
Yıkım Kararı
Yangın sonrası davet edilen yabancı mühendis tarafından hazırlanan imar planıyla kara surlarının yıkımına karar verildi.
Kalenin deniz tarafı taş ocağı haline getirildi, taşlar kesilerek mesken inşaatlarında değerlendirilmek üzere satıldı.
Böylece Türklerin Anadolu’da deniz kıyısına inşa ettikleri tek kale yok edildi.
II. Meşrutiyet döneminde Harbiye Nezareti’nin aldığı kararla kale arsaları Maliye’ye devredilerek satışa çıkarıldı.
Son Kalıntılar
2008’de Büyük Cami çevresinde yapılan kazılarda kale kalıntıları yeniden ortaya çıkartıldı.
2015’te Saathane Meydanı’ndaki çalışmalar sırasında yeni parçalar bulundu fakat korunamadı.
Uzun süre açık hava müzesi yapılacağı konuşuldu, fakat belediye başkanı değişiminin ardından üzeri kumla kapatılarak tekrar tarihe gömüldü.
Bugün yalnızca 13 metrelik parçası hayatta kalabildi.
Türk-İslam Hâkimiyetinin Sembolüydü
Samsun Kalesi, Malazgirt sonrası Selçukluların bölgeye yerleştiğini, Türk-İslam hâkimiyetinin burçlaştığının göstergesiydi.
Selçukluların askerî ihtiyaçlarla inşa ettiği kale, Müslüman Samsun’un gelişim merkezi oldu.
Samsun Kalesi, yalnızca tarihî eser değil, şehrin kimliğini taşıyan önemli değerlerden biriydi.
Kale Bodrumda Saklanıyor
2014’te Samsun Kalesi’nin son parçalarının, Büyük Cami bahçesinin hemen dibinden 20 metre ilerideki iş merkezinin otopark haline getirilmiş bodrum katına hapsedildiği ortaya çıktı.
Yani Samsun Kale surlarının üzerine bina inşa edilmişti.
Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu yetkilileri, kalenin “bina altında muhafaza edildiğini” savundu.
2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu’na göre, birinci derece kültür varlığı üzerine on katlı bina inşası, kalıntıların arasına araç park edilmesi düpedüz facia anlamına geliyordu.
Samsun’un Geleceğine Karar Vermek
Samsun Kalesi, Türklerin Karadeniz kıyısındaki ilk kalesi olma özelliğiyle sadece mimari miras değil, aynı zamanda şehrin Müslüman kimliğinin simgesiydi.
Kalenin korunamaması yalnızca taş duvarların değil, tarihi kimliğin yok sayılması anlamına gelmektedir.
Kültür Bakanlığı’nın, Samsun Kalesi’nin yıllardır iş merkezinin bodrum katında hapis tutulmasına son verecek adımları kararlılıkla atması, ertelenemez sorumluluktur.