Başarılı ve mutlu olmak için güçlü kişilik özellikleri
İnsanı mutlu eden, başarılı kılan faktörler nelerdir? Veya mutlu ve başarılı insanların ortak özellikleri nelerdir?
Bu sorular tarih boyunca ve günümüzde
insanların özellikle büyük yaşam ustalarının cevabını aradıkları bir mesele
olmuştur.
Bu meselede iddialı teorileri
olanlardan biride Amerikalı psikolog Martin E.P. Seligman’dır (D. 1942-). Seligman,
pozitif psikolojinin kurucusu kabul edilmektedir. Öğrenilmiş çaresizlik teorisi oldukça popülerdir.
O 20. yüzyılın en çok alıntı yapılan psikologları arasındadır.
Seligman, Christopher Peterson ile
birlikte insan kişiliğinin güçlü yönlerini ve erdemleri(CharacterStrengthsandVirtues)
araştırdılar.
Araştırmalarında, antik medeniyetlerde çağdaş
Batı kültürlerine binlerce yıldan beri çok değer verilen güçlü kişilik
özelliklerinin (erdemler) listesini keşfetmeye çalıştılar. Çalışmalarında
kültürümüzde Yunus Emre, Mevlâna, Hacı Bektaşi Veli ve Hoca Ahmet Yesevi vd.
Önemli yaşam ustalarında da yararlandıkları iddia edilmektedir.
Bilim insanlarına göre)mutlu ve
başarılı olmak için altı temel kişilik özelliği (karakter kişide bulunmalıdır: Bilgelik
/bilgi, cesaret, insanlık, adalet, ölçülülük (itidal) ve aşkınlık. Bunların her
birinin üç ila beş alt boyutu vardır. Örneğin ölçülülük,
bağışlama (affedicilik), alçak gönüllülük, temkin (/sağduyu) ve öz kontrol (kendi
kendini düzenleme)gibi dört alt başlıklarda incelenmektedir. Toplamda 24 temel
kişilik özelliği (güçlü yan) kabul edilmektedir.
Başarılı ve mutlu olmak isteyen
insanların bu erdemlere sahip olması gerekir. Bunları tek tek incelenmesi bilgi
olarak değil davranış düzeyinde kazanılması gerekir. Bu yazıda ölçülülük
üzerinde duralım.
Ölçülülük
Bu yaşam ustalarına göre ölçülü olmanın
dört alt boyutu vardır: Affedicilik, alçakgönüllülük, temkin ve öz kontrol.
Ölçülülük, ölçülü, dengeli olma durumu,
ılım, itidal anlamındadır. Ölçülü olamama insanlarda sık karşılaştığımız zayıf
kişilik özelliklerinden biridir. Ölçülü olma insanın hep sevgide hep nefrette,
hep barışta hep savaşta (kavgada), hep çalışmada hem dinlenmede(vs) olması
gereken güçlü yanlardan biridir.
Bir bakıyoruz koca koca (!) insanlar severken
de (överken de) yererken de (söverken de) ölçüyü kaçırmışlar. Aynı kişi bir
bakıyorsun çocuklarına, kendine zaman ayırmadan çalışıyor, bir bakıyorsun
tembellikten ölecek.
Ölçülü olmanın bir alt başlığı ise
affetmektir. Bu affetmek (a) başkalarını ve (b) kendini affetme şeklinde iki
alt boyutta incelenebilir.
Affetmek
Affetmek ikinci bir şans vermek, acı ve
ceza vermekten kaçınmak, hoş görmek gibi özelliklere sahip olmak
anlamındadır.
Allen Elkin “Stres Yönetimi for Dummies”
başlıklı kitabında (s. 248), affetmenin intikam durumunda strese karşı dikkate
alınacak kadar tercihe değer olduğunu belirtmektedir: “İntikam tatlı ama
affetmek daha az stresli.”
Geleneksel kültürlerde affetmeye
yapılan vurgu yanında son yıllarda affetmek ile ilgili bilimsel çalışmalarda yapılmaktadır.
Bu çalışmalarda bir başkasını affetme yanında bireyin kendini affetmesi de
incelenmiş. Nitekim Ülkemizde yapılanbir doktora tezinde insanın kendini affetmesi
konusu incelenmiştir (bk.
https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/ S: 241).
Kendini affetme meselesini gelecek
yazılara bırakarak önce affetmek ile ilgili birkaç sözü paylaşalım:
-Affetmek insana ait önemli erdemlerden
biridir. Tersine bir durum ise çok akıllı bir davranış değildir. Nitekim “Aptallar
ne affeder ne unutur, saflar affeder ve unutur, akıllılar ise affeder; ama asla
unutmaz”(Thomas Szasz).
-Zayıflar asla
affedemez, bağışlama güçlünün niteliğidir (M. Gandhi)
-Özür dilemek sizin haksız olduğunuz
manasına gelmez. Karşınızdaki insana verdiğiniz değerin; egonuzdan yüksek
olduğunu gösterir (S. Freud).
İnsanın güçlü yanları (erdemleri) ile
ilgili incelememize gelecek yazılarımızda da devam edelim.
Son söz: Güçlü kişiler yüksek erdemlere sahip
olanlardır.
