"Hayâ imândandır!.."

Hayâ yani Allahü Teâlâ’dan utanma, imanî bir konudur. Müfessirler; Araf sure-i celilesinin 26. âyet-i kerimesindeki: “libâsü’t-takvâ” (takva elbisesi) tabirini; insanın ruhunu bezeyip ahlakını koruyan hayâ yani utanma duygusu, şeklinde tefsir etmişlerdir.

İslâm’ın çizdiği çerçevede ahlakî olgunluk, ancak kâmil mânâda utanma duygusuna sahip olmakla temin edilebilir. Hadis-i şeriflerde buyuruldu ki:

“Çıplaklıktan sakının! Zira sizin yanınızda; sadece helaya girdiğiniz zaman ve erkek hanımına sokulunca ayrılan melekler vardır. Onlardan hayâ edin, onlara karşı saygılı olun.” (Tirmizî)

“Allah (avret yerine) bakana da, baktırana da lanet etsin!” (Kenzu’l-Ummal: 19162)

Hayâ, peygamberlerin -aleyhimüsselam- mirasıdır. Efendimiz aleyhisselam şöyle buyuruyor: “Allah’tan hakkıyla hayâ edin!” Sahabe-i kiram, “Ey Allah’ın Rasulü! Allah’a hamdolsun ki biz Allah’tan hayâ ediyoruz” deyince, Resulullah şöyle buyurdu:

“Kasdettiğim hayâ, bu değil. Allah’tan hakkıyla hayâ etmek, başı ve onun taşıdıklarını, karnı ve onun ihtiva ettiklerini muhafaza etmen; ölümü ve toprakta çürümeyi hatırlamandır. Kim âhireti dilerse, dünya hayatının süsünü terk etmeli, âhiret hayatını dünya hayatına tercih etmelidir. Kim bu söylediklerimi hakkıyla yaparsa, Allah’tan hakkıyla hayâ etmiş olur.” (Tirmizî)

Bu hadis-i şerifteki; “başı ve onun taşıdıkları” cümlesinden maksat; başta bulunan göz, kulak ve dil gibi uzuvlardır. “Karnı ve onun ihtiva ettikleri” cümlesinden maksat da; kalp, mide, cinsel organ, el ve ayak gibi azalardır.

Demek ki, insan; bütün benliğini, maddî ve manevî varlığını hayâ ile süsleyip yüzünü âhirete döndürmedikçe, Allahü Teâlâ’dan hakkıyla hayâ etmiş olmaz.

Gerçek hayâ sahibi olmak için; kişinin her halinin murakabe altında olduğunun şuurunda olması ve buna uygun hareket etmesi gerekir.

İnsanın zahirî ve fizikî güzelliğinin yanında, manevî güzelliği de vardır. İnsanın manevî güzelliği hayâ, edep ve irfan gibi âlî hasletler iledir. Bu faziletler; hayat boyunca devam ettirilirse kişiyi, Cennete yaklaştırır.

Hayâ sahibi fertlerden oluşan bir toplumda, faziletin en geçer akçe olduğunu belirtmeye gerek yoktur.

Hayâ; insanın özünden uzaklaştığı, kendine yabancılaştığı ve insanlık hasletlerini birer birer kaybettiği bir zamanda, bize kendimizi hatırlatan çok mühim bir erdemdir...

Maalesef hayâ kavramının, günümüz modern toplumunda hatırlattığı tek şey “utanma”dır, o da “psikolojik bir problem” olarak kabul edilmektedir. Yani modern dedikleri anlayışa göre: İnsanın en temel erdemi, bir rahatsızlıktır!..

Hayânın, müslüman hayatında önemli bir ağırlığı vardır. Hadis-i şeriflerde buyuruldu ki:

“Hayâ bütünüyle hayırdır.” (Müslim)

“Hayâ sadece iyilik getirir.” (Buhari)

“Dört haslet peygamberlerin sünnetindendir: Hayâ, güzel koku sürünmek, misvak kullanmak ve evlenmek.” (Tirmizi)

“Hayâ imandandır.” (Buhari)

“İman, yetmiş küsur şubedir. En yüksek şubesi “lâ ilâhe illellâh” (Allah’tan başka ibadet edilecek ilah yoktur.) En düşük şubesi ise, sıkıntı veren bir şeyi yoldan uzaklaştırmaktır. Hayâ da imandan bir şubedir.” (Buhari) Dikkat buyurun, özellikle ‘hayâ’ erdemine vurgu yapılmaktadır.

Şu halde hayânın, imanın ayrılmaz bir parçası olduğunu ve imandan kaynaklandığını söylememiz gerekir. Dikkat edilirse görülecektir ki, modern hayat tarzının dayatmalarına direnemeyen insanın ilk kaybettiği insanî ve imanî haslet, hayâdır. Bir insan, hayâ duygusunu kaybetmeden, Allahü Teâlâ’nın çizdiği sınırlar dışına çıkmayı asla göze alamaz.

Hayâsını yani utanma duygusunu kaybetmiş bir insanın, diğer dinî hasletleri yaşatamayacağı açıktır. Zira müslüman için hayâ, dindarlığın en temel göstergelerindendir. Hadis-i şeriflerde buyuruldu ki:

“Her dinin bir ahlâkı vardır. İslâm’ın ahlâkı da hayâdır.” (İbn Mâce) Demek ki müslümanın en temel ve en karakteristik vasfı hayâdır.

Efendimiz aleyhissalatü vesselam: “İzâ lem testehi fesna’ mâ şi’te” (utanmadıktan sonra istediğini yap!” (Buhârî 5769) hadis-i şerifleriyle ‘hayâsız’lığın ne kadar tehlikeli bir şey olduğunu vurgulamışlardır.

Bu hadis-i şerifin manası şöyledir: “Ayıplanmaktan kaygı duymuyor ve hayâ etmiyorsan; artık seni kötülük yapmaktan alıkoyacak bir güç kalmamış, demektir. Sen, bundan sonra; elinden gelen her türlü kötülüğü yapmaya adaysın!..