Hilm

“Sabırlı ve temkinli, akıllı ve ağır başlı olmak, ağır başlılık, sebat, akıllı ve uygarca davranış” anlamlarına gelen hilm az kişinin ulaşabildiği veya önemini takdir ettiği Allah Teâlâ’nın sevdiği bir meziyettir. Aynı zamanda Allah’ın isimlerinden de biri el-Halîm’dir. “Şunu da bilin ki Allah gerçekten çok bağışlayandır, halimdir. (Hemen cezalandırmaz, mühlet verir.)” (Bakara; 235) Hilm aynı zamanda peygamberlerin sıfatlarından biridir. “Şüphesiz İbrahim, çok içli, yumuşak huylu bir kişiydi.” (Tevbe; 114) Peygamber Efendimiz (s.a.v.) “Allah halîmdir, hilm sahibi insanları sever. Sertlikten dolayı vermediği kazancı yumuşak huyluluğa verir.” (İbn Mace,3688) buyurmuştur.

Müslüman, insanlarla ilişkilerinde daima kolaylığı seçmeli, hayatında zorluğa, öfke ve kızgınlığa yer vermemelidir. Nezaketini muhafaza etmeli, mümkünse kendine kötülük yapanlara bile güzellikle muamele etmelidir. İyiliğe iyilik her kişinin kârıdır, kötülüğe iyilik er kişinin kârıdır. Müslüman işleri kolaylaştırır, zorlaştırmaz, müjdeler, nefret ettirmez. Peygamber Efendimiz bu güzel hasletlerle donatılmış ve bize örnek olmuştur. Allah Teâlâ onu şu şekilde övmüştür. “Allah'ın rahmeti sayesinde sen onlara karşı yumuşak davrandın. Eğer kaba, katı yürekli olsaydın, onlar senin etrafından dağılıp giderlerdi. Artık sen onları affet. Onlar için Allah'tan bağışlama dile. İş konusunda onlarla müşavere et. Bir kere de karar verip azmettin mi, artık Allah'a tevekkül et, (ona dayanıp güven). Şüphesiz Allah, tevekkül edenleri sever.” (Âl-i İmrân; 159) Allah Resulü şöyle buyurmuştur. “Yumuşak huyluluktan nasibi olana, hayırdan da nasip verilmiştir. Yumuşak huyluluktan nasibi olmayan da hayırdan mahrum bırakılmıştır.” (Tirmizi, Birr, 67/2013)

Hilm sabır, sekînet ve vakardır. Öfkeye, ihtiraslara ve diğer bencil duygulara hâkimiyet, ağır başlılık ve yumuşak huyluluktur, fakat asla güçsüzlük ve onursuzluktan kaynaklanan bir zillet ve acz kabul edilmemelidir. Yumuşak huylu olmak zulme boyun eğmek değildir. İlahi hükümlerin çiğnenmesine müsaade etmek değildir. Hilm bir yanıyla akıldır, bir yanıyla aklın eylem haline dönüşmesidir. Ancak bu erdem insanın bütün benliği ile kötülüklerden korunması ile mükemmelleşir. Akılla hareket edenler kaba sözden uzak durur, kötülükleri iyiliklerle önler, öfkeyle hareket etmez, sabırlı olur, affeder, iyi ve tatlı sözlerle muhabbet kurar.

Hadislerde hilm kelimesi hem “akıl” hem de “ağır başlılık, yumuşaklık” anlamında geçmektedir Hz. Peygamber, Eşec el-Abdî adlı sahâbîyi överken şöyle demiştir: “Sende Allah’ın sevdiği iki haslet vardır; bunlardan biri hilm, diğeri de teennîdir” (Müslim, “Îmân”, 25, 26; Ebû Dâvûd, “Edeb”, 148, 149). Resûlullah’ın ahlâkının temelini hilm oluşturur. Birçok vakıa onun hoşgörüsünü, affediciliğini ve sabrını anlatır. Halîm “akıllı, deneyimli, olgun” anlamına da gelir. Hilm Müslümanlığın en temel erdemi veya bu erdemlerden biri olarak kabul edilmiştir. İnsanlarla olan ilişkilerde ihsanla, adaletle hareket etme, zulümden kaçınma, şehvet ve ihtiraslarına gem vurma, kibir ve gururdan sakınma hilm ruhunun belirtileridir.

Müslümanın karakterini belirleyen temel erdem hilmdir. İslâm dini bunu ahlâkî ve içtimaî alanda bütün Müslümanlara yaymayı amaçlamıştır. Hilm; öfkeyi yenme, kerem (cömertlik, onurlu davranış), hoşgörü, af, gönül zenginliği, tahammül, kararlılık, kin gütmeme gibi ahlâkî ve amelî gelişmişliği ifade eder. Hilm huyların en yücelerindendir ve aklın otoritesidir, tutkulara hâkimiyettir. Akıllı, bilgili ve basiretli insan sabırlı, ağır başlı, bağışlayıcı, vakarlı, kararlı, nefsine hâkim, kötülüğü iyilikle karşılayabilen, kışkırtmalara kapılmayan bir ahlâkî karaktere sahip olabilir.

Allah Teâlâ “halîm ve bilgili kimseler olunuz” (Âl-i İmrân 79) diye bizi uyarırken, “Rahmân’ın kulları, yeryüzünde vakar ve tevazu ile yürüyen kimselerdir. Cahiller onlara laf attıkları zaman, “selâm!” der (geçer)ler.” (Furkân; 63) buyurarak hilmi has kulların özelliklerinden sayar.

Allah’ım! Bizlere yumuşak huylu olmayı ve hoşgörülü davranmayı nasip eyle.