Katılım bankacılığı ve tasarruf finansmanı

Tam da TL yatırımlarının arttığı bir dönemde, insanların sermaye ve para arayışında olduğu bir dönemde tasarruf finansman şirketleri yatırımcı için müthiş avantajlı kurumlar hâline geldi. Borç esasına göre değil de tasarruf esasına dayalı bu sistem 2024’ün ilk çeyreğinde gözle görülür büyüme gerçekleştirdi.Bu yazımda meraklısına faizsiz bankacılığın kodlarını derlemeye çalıştım.

Faizsiz çalışan İslam bankacılığının çalışma metodları şunlardır:

Mudarebe: Esas olarak bir tarafın emek, bilgi ve tecrübe; diğer tarafın ise sadece sermaye koyarak yürüttükleri bir faaliyet türüdür. Emek, bilgi ve tecrübesini koyan aynı zamanda faaliyetin yönetimini de üstlenmektedir ki bu yöneticiye mudarib denilmektedir.

Mudarebe daha açık bir ifadeyle bir tarafta sermaye sahibi kişi veya kişilerle diğer yanda bu sermayeyi emeği, bilgi ve tecrübesiyle değerlendirecek olan kişi arasında kârın paylaşılması esasına göre yapılan bir anlaşma, kurulan bir ortaklıktır. Bu ortaklıkta emeğini koyan, sermayeyi yöneten, ne ana parayı geri ödemeyi ne de belirli bir kâr payı sağlamayı taahhüt etmektedir.

Murabaha: Sermaye sahibinin bir malı satın alıp belli bir kâr payı ekleyerek müşterisine vadeli olarak satması demektir. Bir tüccar, bir malı satın almak için İslam bankasından kredi istediğinde, banka krediyi para olarak vermez, müşterinin yazılı isteği üzerine emtiayı satın alır ve üzerinde anlaştıkları kâr payını ekleyerek bu kişiye satar. Bu işlemde malın fiziki olarak mevcut olması ve bankanın malı satın aldıktan sonra satması gerekir. Fiziki anlamda varlığı olmayan mücerret varlıklar (patent,marka, ticari isim) için murabaha geçerli değildir.Malı satın almak isteyen müşterinin sonradan vaadinden cayması banka için ciddi bir risk doğuracağından bunu önlemek için müşterinin bankaya başvurusunun veya talimatının yazılı olması istenmektedir. Vadeli olarak satılan malın bedelinin tahsili bir defada veya taksitler halinde olabilir. Banka, tahsilatı güven altına alabilmek için müşteriden güvence de isteyebilir. Murabaha, bir kredili alış finansman tekniği olup İslam bankalarınca üretim desteği olarak nitelendirilerek uygulanmaktadır.

Müşareka: Bir işletmenin sermayesine katılma, ona ortak olmaktır.Bu faaliyet türü, esas olarak hem sermayede hem de yönetiminde ortaklığı öngörür. Banka, bir işletmeye sermaye koyar, ortak olur, kârı veya zararı paylaşır. Müşakeranın mudarebeden farkı, mudarebede bir yanda etkin olmayan sermayedar, diğer yanda emeğini, çalışmasını ortaya koyan aktif bir girişimci olduğu halde, müşareka hem sermayedarın hem de girişimcinin etkin olduğu bir ortaklıktır.

Müşareka mütenakısa: Bu tür finansmanda başlangıçta banka ile girişimci bir müşareka sözleşmesi çerçevesinde bir ortaklık kurarlar. Proje faaliyete geçtikten sonra diğer taraf girişimci projenin tamamını kendi mülkiyetine geçirmek isterse belli devreler dahilinde bankanın paylarını satın alır. Zaman ilerledikçe bankanın yatırım projelerindeki payı ve alacağı kâr / zarar payı giderek azalır, sonunda proje tamamıyla diğer tarafın mülkiyetine geçer.

Müzaraa ve müsakat: Müzaraa,özellikle tarımsal alanlarda kurulan bir ortaklık tipidir. Sermaye olarak bir taraf arazisini diğer taraf da iş gücünü ortaya koyar. Bu açıdan mudarebeye benzemektedir. Yapılan tarımsal faaliyetten sağlanan kâr veya ürün, ortaklar arasında önceden belirlenmiş bir oranda paylaşılır .Müsakat da tarımsal alanda kurulan bir ortaklık tipidir. Genellikle bu tür ortaklıkta bir meyvelik söz konusudur. Taraflardan biri meyve ağaçlarını sermaye olarak koyar diğer taraf da ağaçların bakımını ve meyvelerin toplanmasını üstlenir. Elde edilen kâr veya ürün yine tarafların aralarında anlaştıkları oranda bölüşülür.