'O dua' ne diyorsa o
Kur’an-ı Mubin’de adı geçen peygamberlerin babalarının pek çoğunun da peygamber olduğu görülür: Âdem-Şit, Davud-Süleyman, Yakup-Yusuf, İbrahim-İsmail-İshak, İshak-Yakub, Zekeriya-Yahya. (Allah’ın selamı üzerlerine olsun) Babası Peygamber olmayan Resullerden kimilerinin dedeleri (Zülkifl-Eyyub as) peygamber iken, kimilerinin de 2. Ya da 3 göbek dedeleri (Şuayb-İbrahim, Yunus-Yakub ve Eyyub-İbrahim as gibi) peygamberdirler.
Hatırlayabildiğim kadarıyla Kur’an-ı Kerim’de hiçbir peygamberin babası için münkir, müşrik denmemiştir. Kur’an-ı Azim’de sadece İbrahim’in as “Azer babasına” (li-ebihi) olarak geçen ayet-i celilede, “Sen putları ilahlar mı kabul ediyorsun? Seni de kavmini de apaçık dalalet içinde görüyorum…” denmektedir. Bu ifadenin (li-ebihi) gerçek baba olup olmadığı konusu hep tartışılagelmiştir.
Kimi kaynaklar “el-eb” için, “Bazı durumlarda baba, kimi durumlarda da amca olarak kullanılır” dese de, söz konusu İbrahim’in (as) babası olunca bizim geleneğimizde ekseriyetle “el-eb” gerçek baba olarak kabul görmüş. Ancak;
Biliniyor ki “eb” sözcüğü her koşulda ve açık bir şekilde “baba” sayılmıyor. İbrahim’in (as) yaşlılık döneminde anne-babasına “Valideyye” kelimesiyle dua-istiğfar etmesi ve o bundan da men edilmemesi de bu görüşü desteklemektedir. Bunun sebebi bu ince lugavi detaydır. Yoksa Allah Tebarek Teâla “müşrik olan(!)” anne ve babasına istiğfar eden Resulünü bu istiğfardan men ederdi. Çünkü Allah Teâla’nın “inanmayanlar için istiğfarda bulunmama”ya dair hükmü bütün resulleri için geçerlidir. Kimilerine bu tür istiğfarı uygun görüp, diğer elçilerine uygun görmemesi düşünülemez.
O zaman el-eb nedir?
Kur’an’daki ilgili ayetleri inceleyenlere göre “el-eb” sözcüğü tek başına kullanıldığında gerçek babayı ifade etmektedir. Ancak “el-eb” ile birlikte isim de zikredildiğinde hem amca hem dede hatta kimi durumlarda ailenin diğer büyükleri hakkında mecaz olarak kullanılmaktadır. Yani o dönem ve şimdiki Arapça’da “el-eb” kelimesi bugün bizim anladığımız ve tercüme ettiğimiz gibi her durumda gerçek baba için kullanılmamaktadır.
Hem ayetteki ifadenin (el-eb) farklı kullanımına, hem İbrahim’in (as) gerçek babasına ettiği duadan (İbrahim: 41) men edilmediğine baktığımızda Azer’in Hz. İbrahim’in babası değil, amcası olma ihtimalini güçlendirmektedir. İnanmayan için istiğfarda bulunmanın dinen yasak olması İbrahim Peygamberin (as) babasının münkir olmadığını kabul etmemizi gerektiriyor. Bunu farklı yollara başvurarak yorumlamak İbrahim’in (as) duasının yer aldığı ayet-i kerime ile uyuşmaz.
O zaman Kur’an-ı Kerim’de yalnızca Hz. İbrahim’in “el-eb/babası” için “dalalette” olduğunu bildiren ayetin gerçek babadan ziyade “atasından” bahsettiğini söyleyebiliriz.
Ama bir gerçek daha var ki o da çok önemli kaynaklarımızda, “Peygamberlerin babaları kâfir değildir, Azer de Hz. İbrahim’in babası değildir. İbrahim’in (as) babası Tareh’tir” denilmektedir ki bu bilgi İbn Abbas, Mücahid, Mukatil b Süleyman’dan rivayet edilmektedir.*
Bu anlattıklarımızdan varmak istediğimiz sonuç, Hz. Muhammed Mustafa’nın (sav) anne ve babasının müşrik ya da münkir olmadıklarıdır. O dönemin fetret dönemi olması dikkate alındığında ve mezkur çağlarda hayatta olanlar arasında hanif olarak, temiz yaşayanlar olduğu gibi putlara tapanlar da olmuştur. Hiçbir Resulünün gerçek babasını münkir-kâfir-müşrik olarak zikretmeyen Rabbimiz’in “Hz. Muhammed Mustafa’nın anne ve babasını küfür ve şirkten koruduğunu” ileri süren görüşü kabul ederiz. Bu kabul sadece duygusal bir tarafgirlikle değil, Ayet-i Kerimelerin vermiş olduğu perspektifle de izah edilebilir.
Elbette hadis-i şeriflere dair kitaplara baktığımızda sıhhatine dair şüphe barındıran ve kabulümüzün aksine olan rivayetlerle karşılaşmamız mümkündür. Ancak yukarıda sıraladığımız gerekçeleri dikkate alarak son nebi Resul-i Ekrem’in (sav) pek çok dostunu koruyan Rabbi onun ebeveynini de korumuştur diye inanıyoruz.
_____________________________
* Alusi, Ruhu’l Meani, VII.194 vd.
