​On soruda TÜİK enflasyonu

Küresel enflasyonist süreç Türkiye’de de önemli problemlere neden oldu ve olmaya devam ediyor. Ancak enflasyon ile ilgili en çok tartışılan konu genellikle enflasyon verileri üzerine yapılıyor. Daha önce bu konuda defalarca yazı yazmıştım. Ancak günümüzde kelli felli ekonomistler konuyla ilgili manipülasyonlar yapınca yeniden yazma ihtiyacı ortaya çıktı.

Enflasyon hesaplama süreci nasıl işliyor?

Önce enflasyon hesaplaması için öncelikle bir sepet belirleniyor. Her yıl Aralık ayı itibari ile, yeni maddeler endekse dâhil edilir ya da önemini kaybeden maddeler endeksten çıkarılır ve yeni ağırlıklar endeks hesabında kullanılır.

Sepet nasıl belirleniyor?

Tüm sosyo-ekonomik gruplardan yaklaşık yıllık 15 000 (3 yıl toplamı 45 000 )hanehalkı ile yapılan Hanehalkı Bütçe Anketi, kurumsal nüfus anketi, yabancı uyrukluların Türkiye’de yapmış oldukları harcamalar için turizm anketi ve idari kayıtlardan elde edilen harcama ve ciro bilgileri, Ulusal Hesaplar Hanehalkı Nihai Tüketim Harcama verilerinin değişim hızları ile genişletilerek hesaplanır.

Belirtilen usul sepette yer alacak ürün ve hizmetleri belirlerken aynı zamanda sepette yer alan maddelerin ağırlıklarını da belirlemektedir.

Madde sepet ağırlığı nedir?

Enflasyon sepeti oluşturulurken kullanılan yöntemlerde özellikle hanehalkı bütçe anketi etkilidir. Hane halkı yaptığı harcamada hangi ürüne ne kadar para harcadığını bir deftere yazar ve TÜİK görevlisi her hafta o defteri almak ve incelemek üzere hane ile yüz yüze ve telefonla görüşmeler yapar. Deftere yazılan harcamaların gelir içindeki payı üzerinden madde sepet ağırlığı belirlenir. Yani enflasyon sepetindeki her ürün aynı ağırlıkta enflasyonu etkilememektedir.

Ağırlıkların enflasyon hesaplamasındaki etkisi nedir?

Her maddenin ağırlığı fiyatının çarpılacağı kat sayıyı belirler. Geçmen yıllardaki sepet ağırlıklarından örnek vermek gerekirse; Türkiye geneli ekmek fiyatının geometrik ortalaması 2,5384 ile çarpılırken kira fiyatları 4,4375 ile çarpılıyor. Sigaralar 4,04234 ile çarpılırken benzin 1,4706 ile motorin 2,0142 ile ve LPG 1,3830 ile çarpılıyor. Sepetteki ağırlığı en düşük olan maddelerden biri olan nane ise 0,0078 ile çarpılıyor.

Fiyatlar Türkiye’nin nerelerinden alınıyor?

Endekste 81 il merkezinin tamamını da içeren toplam 228 ilçeden fiyat derlenmektedir. Ayda 27 bin 411 işyerinden 564 bin 710 fiyat derlenmekte ve 5 bin 246 kiracı endeks kapsamında takip ediliyor.

Fiyat toplama yöntemi nasıl?

Alandan veri derleme yönteminde; taze sebze ve meyveler, futbol maçına giriş ücreti, LPG, tüp gaz ve seçilmiş 16 gıda ürünü haftada bir kez ve diğer ürünler ayda iki kez derlenmektedir. Mücevher(altın), sigaralar benzin ve mazot fiyatları ise günlük olarak takip edilmektedir. Barkod verileri ve Internet üzerinden derlenen fiyatlar ise günlük takip edilmektedir.

Nerelerden fiyat toplanıyor?

Nüfusun yoğun olduğu yerlerden ve hanehalkının yoğun olarak alışveriş yaptığı yerlerden fiyatlar toplanmaktadır.

Hangi fiyatlar alınıyor?

Satın alış fiyatları olarak tespit edilir. Fiyatlar, vergiler dâhil peşin ödemeler olarak belirlenerek, taksitli satışlar üzerinden fiyatlandırmalar veya anlaşmalı fiyatlar dikkate alınmamaktadır.

Hissedilen enflasyon ile açıklanan neden farklı?

Öncelikle TÜİK enflasyonu bir önceki aya göre ve bir önceki yılın aynı ayına göre açıklamaktadır. Ancak birçoğumuzun hafızasında daha eski fiyatlar yer alıyor. Daha sonra herkesin enflasyon sepeti ve sepetteki maddelerin ağırlıkları farklıdır. Arabası olan biri benzin zamlarından doğrudan etkilenirken arabası olmayan daha dolaylı ve geniş zamanda etkileniyor. Küçük yaşlarda çocuğu olan aileler bebek bezi fiyatlarından doğrudan etkilenirken bu yaş grubunda çocuğu olmayan aileler veya bireyler etkilenmiyor. Aynı şekilde iller arasında da fiyat ve fiyat artış farklılıkları bulunuyor. Anadolu’nun farklı il veya ilçelerinde yaşayan vatandaşlarla İstanbul’da yaşayan vatandaşların enflasyonları aynı değil. Ancak enflasyon sepeti tüm Türkiye’ye göre hesaplanıyor.

Enflasyon hesaplama yöntemi nasıl?

EUROSTAT içinde belirtilen ve ilgili uluslararası ve bölgesel standartlarla, Türkiye’nin metodolojisi arasında önemli bir fark yoktur.

Sonuç olarak, herhangi bir ürün veya hizmetin fiyatındaki %100 artış, TÜFE genelini aynı oranda artırmaz. Bu, enflasyon sepetindeki her ürünün ağırlığına ve fiyat değişikliklerine bağlı olarak değişebilir. Herkesin hissettiği enflasyon, kişisel harcama alışkanlıklarına, yaşadığı bölgeye ve diğer faktörlere bağlı olarak farklılık gösterebilir.