​Fransa sömürgeciliğinin günümüze yansıyan sonuçları (1)

Daha önce hem bu köşede hem de çıktığım televizyon programlarında birçok kez dile getirdiğim şu hususu tekrar edeceğim: Sömürgecilerin gerçek yüzünü anlamak için onların bulundukları yerlere değil, gittikleri coğrafyalara gitmek gerekir.

Birçok Afrika ülkesine defalarca gitmek bize nasip oldu ve gittiğimiz her ülkenin akademisyenleriyle, yazarlarıyla görüştük, notlar tutuk ve dosyalar oluşturduk. Okuyacağınız bu yazı serisi, notlarımdan ve Soyalp Tamçelik’in editörlüğünü yaptığı ‘’Küresel Politikada Yükselen Afrika’’ adlı eserinden ve Afrika üzerine yazılmış yabancı makalelerden derlenmiştir.

Öncelikle şunu belirtmeliyim ki güncel gelişmeleri doğru analiz edilebilmesi için, tarihsel arka planın ortaya konulmasında fayda vardır. Bu nedenle bu yazımızda Fransa’nın Afrika’daki sömürgecilik tarihi ile ilgili özet bilgiler vermeye çalışacağız.

Fransız Sömürge İmparatorluğu 17. yüzyılda başlamış ve 1960’lara kadar sürmüştür. 20. yüzyıllarda Fransız İmparatorluğu, İngiliz İmparatorluğu’nun ardından gelen ikinci büyük sömürge imparatorluğu olmuştur.

Fransız sömürgecilik faaliyetleri 16. yüzyılın başlarında Giovanni da Verrazzano ve Jacques Cartier’in seyahatleriyle başlamıştır. Fakat İspanya’nın Amerika kıtası üzerindeki hegemonyasını koruması ve din savaşlarının o dönemde olması, Fransa’nın sömürgecilik çabalarını sekteye uğratmıştır. Fransa’nın ilk sömürgecilik denemesi 1555 yılında Brezilya’da Rio de Janerio’da olmuştur.

Fransa, 1612’lı yıllarda yine Brezilya’nın son derece stratejik öneme sahip bir şehri olan Sâo Luîs’i ele geçirmek istemiş ancak bu defa Portekiz engeliyle karşılaşmıştır. Ardından Kuzey Amerika’da Florida’yı ele geçirme teşebbüslerinde bulunmuştur.

Fransa, 1624’ten itibaren Kuzey Amerika başta olmak üzere, Afrika ve Hindistan kıyılarında düzenli bir şekilde sömürgeciliğe başlamıştır. Bu kapsamda 1664 ile 1670 yılları arasında ise dört tane büyük ticaret şirketi kurarak denizaşırı ticareti sistemli bir hâle getirmeye çalışmıştır.

Fransa’nın Afrika’daki sömürgecilik faaliyetleri, İngiltere’nin aksi istikametinde gerçekleşmiştir. Örneğin, Fransa Afrika’daki sömürgecilik hareketlerini Doğu-Batı istikametinde geliştirmeye çalışırken, İngiltere, Kuzey-Güney doğrultusunda ilerletmiştir.

Fransa’nın Afrika’daki bu ilerleyişi İngiltere’yi ciddi derecede endişelendirmiştir. Çünkü İngiltere, Fransa’nın Afrika’daki İngiliz sömürgelerine yönelmesinden endişelenmiştir. Bu nedenle Fransa’nın Doğu istikametinde genişlemesi bir tercihten ziyade, İngiltere’nin stratejik tutumundan dolayı mecbur bırakılmıştır.

Kuzey-Güney istikametinde genişleyen İngiltere ile Doğu-Batı güzergâhında ilerleyen Fransa, Sudan bölgesinde çıkarları çatıştı. 1898 yılında iki büyük sömürgeci devletin karşı karşıya gelmesi her iki ülke içinde savaş riskini doğurdu. İngiltere’nin temel stratejisi Fransa’yı Sudan’dan çıkartmaktı. İngiltere’yle savaşmaya cesaret edemeyen Fransa, dönemin İngiliz hükümetiyle ile anlaştı ve Sudan’dan çekilmek zorunda kalmıştı.

Bu tarihten sonra, Nil Nehri tamamen İngilizlerin hâkimiyetine geçmişti. Fransızlar ise Afrika’nın Kuzey, Batı ve Ekvator çevresinde yoğunlaşmışlardı. Görüldüğü gibi Fransa’nın Afrika’daki sömürgecilik faaliyetlerinin tarihi çok eski yıllara dayanmaktadır.

Fransa’nın Afrika kıtasında 19. Yüzyıldan beri yoğunlaşan sömürgecilik faaliyetleri ve bunun günümüz Afrika’sına yansımalarını zaman zaman ortaya çıkmaktadır. Geçtiğimiz günlerde askeri bir darbeyle gündeme gelen Nijer, bu ülkelerden biridir.

Dolayısıyla Fransız sömürgeciliğinin Afrika’daki mevcut siyasal, toplumsal ve kültürel yapısına etkisinin anlaşılması oldukça önemlidir. Önümüzdeki yazılarımızda bu etkilerin neler olduğu üzerinde durmaya çalışacağız.

İletişim: @MehmetB78849685 – [email protected]