​Hıdırellez'i gördüm

Uzun bir zaman aralığında oluşan efsaneler, tarih serüveni içerisinde tekrarlara dayalı uyarlamalarla bugünkü konumuna gelmişlerdir. Anadolu coğrafyası, bu tür efsanelerin en yaygın olduğu yerlerden biridir. Bugün Anadolu’da sayısını hiç kimsenin bilmediği sayısız efsane vardır. Bazen Anadolu'ya özgü, bazen Orta Asya-Kafkaslar, bazen de Arap diyarından hatta Balkanlar’dan getirilip buralarda devşirilen efsaneler var. Bu efsanelerin hepsi de Anadolu coğrafyasıyla, buradaki insanlarla özümsenmiş durumda. Yani başka coğrafyalardaki efsaneleri, bir nevi elbisesi değiştirilmiş efsaneleri buralarda dinlemek mümkün.

Tarihin hakikati aydınlatmakta çaresiz olduğu durumlarda efsaneler tarihe kaynaklık eder. Bugün tarihî kişilerin çoğu, yerler, olaylar, dinî konular, yaratılış konusu, olağanüstü varlıklar, doğa ve çevre ile ilgili pek çok efsane tarihe kaynaklık etmektedir. Efsaneler, bazen bir şehrin kuruluşuna, bir nehrin ya da bir dağın oluşumuna da tanıklık edebilir. Ağrı Dağı efsanesi, Kaz Dağları’ndaki efsaneler, Şahmeran efsanesi bunlara verilebilecek en ilginç örneklerdir.

Efsanelerle ilgili ilginç olan şudur. Tarihi bir olay giderek efsane hüviyetine-kimliğine bürünebilir ve tarihî gerçeklik efsanevi gerçekliğe dönüşebilir. Bu efsanelerden birisi de Hıdırellez efsanesidir. Hızır (hıdır) ismi aslında Arapçada bir sıfat olup yeşil- yeşillik anlamına gelmektedir. Fakat sıfat olan Hızır, sıfat olmaktan çıkıp müşahhas somut bir isim olarak tarihî bir kişiliğe bürünmüş, insanların zor zamanlarında yardımına koşan Hazret-i Hızır oluvermiş. Yine söylenceye göre Hz. “Hızır” bir diğer tarihî kişilik Hz. İlyas (Elyassa) ile bir araya geldiği günmüş 5-6 Mayıs tarihleri…

Hıdırellez, bir tabiat söylencesi olarak karşımıza çıkarken tarihî kişiliklerle hayat bulmuş bir efsanedir. Bu efsane kadim zamanlarda tıpkı yılın ilk günü olan Nevruz günü (21 Mart) gibi yaz ayının başlangıcıdır. Nevruz, baharın Hıdırellez de yaz mevsiminin başlangıcıdır. Nevruz’la yeşillenen doğa Hıdırellez ile meyve veriyor.

Klasik edebiyatta Leyla ile Mecnun’un (Kays), Mem ile Zin’in bu günde birbirlerini gördüklerini ve birbirlerine âşık olduğunu yazar. Hıdırellez’de ise iki veli, iki mübarek insan Hızır ile İlyas’ın bir araya geldiği gündür.

Hızır aleyhüsselam, Âb-ı Hayat içtiği için ölümsüzlüğe erdiğine, bereketi temsil ettiğine ve kul sıkıştığında imdâdına yetiştiğine inanılan, bir görüşe göre peygamber, bir görüşe göre velî olan zattır. Pir Sultan Abdal bir şiirinde şöyle der:

Bin bir adı vardır bir adı Hızır

Her nerde çağırsan orada hazır

Tibyan tefsirinde şöyle bir açıklama var. Halka göre nebîdir ve hayattadır. Âhir zamâna kadar ölmeyecektir. Hayâtının uzun olması âb-ı hayâtı içmiş olmasındandır. Âhir zamanda Deccâl’i yalanlayacaktır. Kendisine Hızır denilmesinin sebebi, kuru bir nebat parçası üzerine oturunca yeşermiş olmasındandır.

…Galecek yazımızda devam ederiz.