Dinimizin direği olan namaz için okunması şart koşulan sureler, Kur'an'da yer alıyor. Bunlardan biri olan Enam Suresinin iniş (Nüzul) sebebi merak ediliyor. Bu haberimizde, Enam Suresi iniş (Nüzul) sebebi nedir? sorusunun cevabını bulacaksınız.
Mekke-i Mükerreme'de ve iniş sırası itibariyle Hıcr Sûresinden sonra in*miştir.
İbn Abbas der ki: En'am Sûresi Mekke'de toptan bir defada nazil oldu. Mekke vadisi onunla doldu. Onu, yetmiş bin melek yolcu etmişti; melekler onunla birlikte indiler ve iki dağın arasını doldurdular. Allah'ın Rasûlü (sa) vahy katiblerini çağırdılar ve ondan Medine'de nazil olan 6 ayet dışında bütün sureyi o gece yazdılar.[1] Sûre'nin bir defada toptan indiği ve onun nüzulünün 70 bin melek tarafından teşyî edildiği İbn Ömer'den merfû olarak da rivayet edilmiştir.[2]
Enes'den rivayette de Hz. Peygamber (sa): "En'am Sûresi dışında Kur'an'dan bana toptan inen sure yoktur. Şeytanlar, bunun dışında başka hiçbir sure için bunda toplandıkları gibi toplanmış değillerdir. Bu Sure Cibril ile bana gönderildiğinde onun yanında elli -veya elli bin buyurmuştur.- melek daha vardı. Bu melekler teşbih ve tehlille onu getirip suyun havuza konduğu gibi kalbime koydular. Allah bu sure ile beni ve sizi öyle aziz kılmıştır ki bundan sonra asla bir daha aşağılanmazsınız. Onda müşriklerin hüccetleri çürütülmüştür. Onda, Allah'ın asla dönmeyeceği va'dleri vardır." buyurmuştur.
İbnu'l-Munkedir'in Cabir'den rivayetine göre En'am Sûresi nazil olduğun*da Hz. Peygamber (sa) teşbihte bulunmuş (Subhanallah demiş) ve: "Bu Sureyi ufuğu kapatacak sayıda çok melek yolcu ettiler." buyurmuş[3]
Esma bint Yezîd'den gelen bir rivayette de Sûrenin, Hz. Peygamber yolda iken nazil olduğu anlaşılıyor. Bu rivayette Esma şöyle demiş: En'am Sûresi, Allah'ın Rasûlü bir yolculukta (veya yolda) iken meleklerin yüksek sesleri (yüksek sesle teşbih ve tehlilleri arasında) nazil oldu. Melekler gökle yer arasını doldurmuşlardı.
Esma'dan gelen başka bir rivayette de Efendimiz'in, En'am Sûresi nazil olurken devesi üzerinde olduğu, devenin yularını kendisinin tuttuğu, Sûrenin bir bütün halinde bir defada indiği ve vahyin ağırlığından neredeyse devenin ke*miklerinin kırılacağı ayrıntılarına da yer verilmektedir.[4]
İbn Abbas'tan gelen rivayette Medine'de indiği ifade edilen ayetler "De ki: Gelin, Rabbınızın size neleri haram kıldığını ben söyleyeyim...ve şüphesiz ki bu, benim dosdoğru yolumdur. Ona hemen uyun. Başka yollara uymayın ki sonra sizi O'nun yolundan ayırır. İşte müttakîler olasınız diye size bunları emretti." (ayet: 151-153) ayetleri, "Allah, hiçbir insana hiçbir şey indirmedi." demekle Allah'ı sanına yaraşır şekilde tanıyamadılar..." (ayet: 91) ayeti ve "Allah'a karşı yalan uyduran ve ayetlerini yalan sayandan daha zalim kimdir? Muhakkak ki zalimler felaha ermezler." (ayet: 21) ayetidir.[5]
Ebu Salih kanalıyla İbn Abbas'tan 151-153, 91, 93-94 ayetleri olmak üzere 6 ayetinin Medine'de nazil olduğu rivayet edilmiştir. Bu Mukatil'den de nakle*dilmiş olup bu 6 ayete ilave olarak bunda 21 ve 114 ayetlerinin de Medine'de indiği söylenmiştir. Mamafih yine İbn Abbas'tan ve Katade'den sadece iki aye*tinin (91 ve 141) Medine'de nazil olduğu da rivayet edilmiştir. Ebu'1-Feth İbn Şeyta ise 151-152. ayetler olmak üzere sadece iki ayetinin Medine'de indiğini söylemiştir.[6]
l. Hamd, gökleri ve yeri yaratan, karanlıkları ve aydınlığı var eden Allah 'a mahsustur. Sonra da kafirler bunları Rablarına denk tutuyorlar.
İbn Ebî Hatim ve Ebu'ş-Şeyh'in Mücahid'den rivayetle tahriclerine göre bu ayet-i kerime zındıklar hakkında nazil olmuştur. Onlar: "Allah karanlığı, osurgan böceğini (bok böceğini), akrebleri ve çirkin şeyleri yaratmamıştır.O ancak nuru ve güzel şeyleri yaratmıştır." dediler de Allah Teala onlar hakkında bu ayet-i kerimeyi indirdi.
İbn Ebza'dan gelen bir rivayette de onun, bu ayet-i kerimenin müslümanlar hakkında değil, Ehl-i kitab hakkında indiğini söylediği belirtilmektedir.[7]
7. Eğer sana kağıt içinde bir kitab indirmiş olsaydık da elleriyle ona dokumalardı yine de o kafirler derlerdi ki: "Bu, apaçık bir büyüden başkası değildir."
Kelbî der ki: Mekke müşrikleri: "Ey Muhammed, Sen bize Allah katından,
yanında onun Allah katından ve senin de Allah'ın elçisi olduğuna şehadet ede*cek dört melekle birlikte bir kitab getirmedikçe asla sana iman edecek değiliz." dediler ve bunun üzerine bu ayet-i kerime indi.[8]
Kelbî'nin bir kavline göre ise "Bizim için şu yerden bir pınar akıtmadıkça sana asla iman edecek değiliz." diyen en-Nadr ibnu'l-Haris, Abdullah ibn Ebî Ümeyye ve Nevfel ibn Huveylid hakkında nazil olmuştur.[9]
8. "Ona bir melek gönderilmeli değil miydi? " dediler. Eğer Biz bir melek gönderseydik elbette işleri bitirilmiş olur sonra da onlara göz bile açtırılmazdı.
9. Eğer onu bir melek kılsaydık yine de bir adam suretinde gösterir ve her*halde onları yine düşmekte oldukları şüpheye düşürürdük.
İbn İshak öyle anlatıyor: Rasûlullah (sa) kavmini İslam'a davet etti ve bunu da o kadar çok yaptı ki Zem'a ibnu'l-Esved, en-Nadr ibnu'l-Haris, el-Esved ibn Abdi Yağûs, Ubeyy ibn Halef ve el-As ibn Vail: "Ey Muhammed, senin yanında bir melek gönderilse, seninle birlikte görünse ve senin peygamber olarak gönderildiğini söylese ya." dediler. Bunun üzerine Allah Teala bu ayet-i kerimeleri indirdi.[10] Hz. Peygamber'den bu istekte bulunarak bu ayetin inmesine sebep olanların en-Nadr ibnu'l-Haris, Abdullah ibn Ebî Ümeyye ve Nevfel ibn Huveylid oldukları da söylenmiştir.[11]
Hz. Peygamber (sa)'e, gökten bir kitap indirilmesini isteyenlerin bizzat kimler oldukları o kadar önemli olmamakla, bu rivayetler arasındaki ihtilaf önemsenecek bir ihtilaf değildir. Zaten ortak noktalan da inkarcılar olmaları ve Hz. Peygamber (sa)'i aciz bırakıp inkarlarında ve inatlarında devamları olmakla daha sonra gelebilecek benzerleri de bu ayet-i kerimenin hükmüne dahildirler.[12]
13. Gecenin ve gündüzün içinde barınan her şey O'nundur ve O, Semî'dir, Alîm'dir.
İbn Abbas'tan rivayetle Kelbî der ki: Mekke mürikleri Hz. Peygamber
(sa)'e geldiler ve: "Ey Muhammed, öyle sanıyoruz ki seni, şu yapmakta oldu*ğun davete ihtiyaç içinde olman şevketti. Gel, mallarımızdan sana pay verelim ve böylece bizim en zenginimiz ol ve şu yapmakta olduğundan vaz geç." dedi*ler. İşte bunun üzerine bu ayet-i kerime nazil oldu.[13]
14. "Sen, Allah, gökleri ve yeri yoktan var etmiş ve O yedir ir ama yedir il*mez iken Allah 'tan başka bir dost mu edinirim? " de. Yine de ki: "Doğrusu ben, müslüman olanların ilki olmakla emrolundum. " Ve sakın müşriklerden olma.
Mukatil'den rivayete göre Mekke müşriklerinin Hz. Peygamber (sa)'e: "Ey Muhammed, atalarının dinine dönmiyecek misin?" demeleri üzerine nazil ol*muştur.[14]
19. De ki: "Şahid olarak hangi şey daha büyüktür? " De ki: "Benimle sizin aranızda Allah şahiddir. Bu Kur 'an, bana, sizi de, ulaştığı kimseleri de uyar*mam için vahyolundu. Siz mi şahidlik ediyorsunuz ki Allah 'la beraber başka tanrılar vardır, " De ki: "Ben şehadet etmem. " De ki: "O, ancak bir tek tanrıdır ve ben, gerçekten sizin O 'na ortak koştuklarınızdan uzağım. "
Kelbî der ki: Mekke ileri gelenleri: "Ey Muhammed, Allah, senden başka peygamber olarak gönderecek birini bulamadı mı? Senin iddia etmekte olduğun peygamberlik davasında seni doğrulayan hiç kimse yok. Seni yahudilere ve hristiyanlara sorduk. Onlarda senin ne haberine, ne de vasıflarına dair bir bilgi
yok. Senin, zannettiğin gibi bir peygamber olduğuna şehadet edecek birini ge*tir." dediler de bunun üzerine bu ayet-i kerime nazil oldu.[15] Bu haber Ebu Salih kanalıyla İbn Abbas'tan da rivayet edilmiştir.[16]
İbn İshak, İbn Cerîr, İbn Ebî Hatim ve Ebu'ş-Şeyh'in İbn Abbas'tan riva*yetlerinde o şöyle demiştir: Nahham ibn Zeyd, Kurdum ibn Ka'b ve Bahrî ibn Amr geldiler ve: "Ey Muhammed, Allah'la beraber O'nun dışında hiç tanrı bil*mez misin?" diye sordular. Allah'ın Rasûlü (sa): "Allah, yegane tanrıdır. Ben bununla gönderildim ve buna çağırıyorum." buyurdular da Allah Teala onların bu sözleri hakkında "De ki: "Şahid olarak hangi şey daha büyüktür?" ayet-i ke*rimesini indirdi.[17]
20. Kendilerine kitab verdiklerimiz onu, öz oğullarını tanıdıkları gibi tanır*lar. Kendilerini hüsrana uğratanlar, işte ancak onlar iman etmezler.
Hz. Ömer'den rivayete göre o, Abdullah ibn Selam'a: "Allah, peygamberi*ne Mekke'de "Kendilerine kitab verdiklerimiz onu, öz oğullarını tanıdıkları gibi tanır, bilirler." (Bakara, 2/147 ve En'am, 6/20) ayetlerini indirdi. Bu tanıma ve bilme nasıldır?" diye sormuş da o: "Onu görür görmez oğlumu tanıdığım gibi tanımıştım. Hatta Muhammed'i, oğlumu tanıdığımdan daha da iyi tanımıştım." demiş. Hz. Ömer'in: "Bu nasıl olur?" sorusuna da şöyle cevap vermiş: "Ben, hiç şüphe etmeksizin Muhammed'in gerçekten Allah'ın elçisi olduğuna şehadet ederim ama kadınların ne yaptıklarını kesin olarak bilemem."[18]
21. Allah 'a karşı yalan uyduran ve ayetlerini yalan sayandan daha zalim kim vardır? Şurası muhakkak ki zalimler felaha ermezler.
İbn Ebî Hatim'in İkrime'den rivayetine göre Abdüddar oğullarından en-Nadr: "Kıyamet günü olunca Lat ve Uzza mutlaka bana şefaat edeceklerdir." demiş de bunun üzerine Allah Tealabu ayet-i kerimeyi indirmiş[19]
25. Onlardan sana kulak verenler vardır. Halbuki Biz, onu anlarlar diye kalblerine örtüler, kulaklarına da ağırlıklar koyduk. Onlar, her ayeti görseler yine de inanmazlar. Hatta sana geldiklerinde seninle mücadele ederler. O küf*redenler derler ki: "Bu, olsa olsa eskilerin masallarından ibarettir. "
Ebu Salih rivayetinde İbn Abbas der ki: Ebu Süfyan ibn Harb, el-Velid ibnu'l-Muğîra, en-Nadr ibnui-Haris, Rabîa'nın iki oğlu Utbe ve Şeybe, Halefin iki oğlu -Ümeyye ve Ubeyy, Hz. Peygamber (sa)'i dinleyip daha sonra Nadr'a gelirler ve: "Ey Ebu Katîle, Muhammed (sa) ne diyor?" diye sorarlar. Nadr: "Ka'be'yi kendi evi yapana yemin ederim ben de onun ne söylediğini bilmiyorum. Şu kadar var ki dudaklarını oynattığını görüyorum. Geçmiş asırlardan benim size anlattıklarım gibi geçmişlerin masallarını anlatıyor." der. Gerçekten de Nadr, geçmiş asırlardan, ilk nesillerden çokça bahseder, onların masallarını anlatılmış. Bunları Kureyş'e anlattığında onun anlattıklarından hoşlanırlarmış. İşte Nadr'm Hz. Peygamber (sa)'in sözleri hakkında "O size geçmişlerin masallarını anlatıyor." demesi üzerine Allah Teala bu ayet-i keri*meyi indirdi.[20] İbn Abbas'tan gelen rivayette Hz. Peygamber (sa)'i dinlemeye gelenler içinde Ebu Cehl de sayılmakta ve en-Nadr'ın "Muhammed size geçmişlerin masallarını anlatıyor." demesi üzerine Ebu Süfyan'in söze karışarak "Ama Muhammed'in bazı söyledikleri doğru ve gerçek." dediği; Ebu Cehl'in buna şiddetle tepki göstererek: "Asla, onun söyledikleri asla gerçek olamaz." dediği ayrıntılarına yer verilmektedir.[21]
İbn Abbas'tan rivayete göre ise müslümanlara gelip de onlarla mücadele edenler Mekke müşrikleri olup boğazlanmaksızın murdar olarak ölen bir hayvanın yenilmesinin haram kılınması üzerine "Kendi öldürdüklerinizin etini yiyorsunuz da Allah'ın öldürdüğünün etini yeniyorsunuz!" diye müslümanlarla çekişmeleri, onlarla mücadele etmeleri üzerine "Hatta sana geldiklerinde seninle mücadele ederler..." ayet-i kerimesi nazil olmuş.[22] Bu hadise, bu Sûrenin 121. ayet-i kerimesinin nüzul sebebi olarak da rivayet edilmiştir.[23]
26. Onlar, hem bundan vazgeçirmeye çalışırlar, hem de kendileri ondan u-zaklaşırlar. Onlar sadece kendilerini helake sürüklerler ama bunun şuurunda değillerdir.
Abdurrahman ibn Abdan kanalıyla İbn Abbas'tan rivayette o şöyle demiş*tir: Bu ayet-i kerime Ebu Talib hakkında nazil oldu. Hem müşriklerin Hz. Pey*gamber (sa)'e eziyet etmelerine engel olmakta, hem de onun getirmiş olduğu haktan uzaklaşmaktaydı. Bu aynı zamanda Amr ibn Dinar ve el-Kasım ibn Muheymir'in de kavlidir.
Mukatil ise olayı müşahhas hale getirerek şöyle der: Bir gün Hz. Peygamber (sa), Ebu Talib'in yanında onu İslam'a davet etmekte iken Kureyşliler de orada toplanıp Hz. Peygamber (sa)'in isteğini engellemeye yani onun Ebu Talib'e olan davetini engellemeye çalıştılar. Ebu Talib de "Hz. Peygamber (sa)'in davetinin hak olduğunu ve fakat kavminin kınamasından
korkarak İslam'ı kabullenemeyeceğini" ifade eden bir şiir söyledi de işte bunun üzerine Allah Teala bu ayet-i kerimeyi indirdi.[24]
Kurtubî, Ebu Talib'in Hz. Peygamber (sa)'i korumasına da müşahhas bir misal vererek ayet-i kerimenin bunun üzerine nazil olduğunu Siyer ehlinden rivayetle şöyle anlatır:
Hz. Peygamber (sa) bir gün Ka'be'ye çıkmıştı. Orada namaz kılmak istedi. Namaza başlayınca Ebu Cehl: "Kim gidip şu adamın namazını bozacak?" dedi. Abdullah ibnu'z-Ziba'ra kalktı, eline bir pislik ve bir miktar kan aldı, bunları Hz. Peygamber (sa)'in yüzüne sıvadı. Hz. Peygamber (sa) namazından ayrıldı, sonra amcası Ebu Talib'e geldi. "Ey amca, bana yapılanı görmüyor musun?" dedi. Ebu Talib: "Bunu sana kim yaptı?" diye sorunca da "Abdullah ibnu'z-Ziba'ra yaptı." dedi. Ebu Talib kalktı, kılıcını omuzuna koydu, yürüdü, müşriklerin yanına geldi. Müşrikler, Ebu Talib'in kendilerine doğru geldiğini görünce yerlerinden doğrulmaya başladılar. Ebu Talib: "Bir kişi kalkarsa kılıcımı tepesinde bulur." dedi, onlara yaklaşıncaya kadar oturdular. Hz. Peygamber (sa)'e: "Oğulcuğum bunu sana yapan kimdir?" diye Hz. Peygamber (sa)'e sordu, onun: "Abdullah ibnu'z-Ziba'ra." cevabı üzerine de Ebu Talib eline bir pislik ve bir miktar kan alıp yüzlerini, sakallarını, elbiselerini bunlarla sıvayıp onlara ağır konuştu ve işte bunun üzerine "Onlar, hem bundan vazgeçirmeye çalışırlar, hem de kendileri ondan uzaklaşırlar." ayet-i kerimesi nazil oldu. Hz. Peygamber (sa): "Ey amca, bak, senin hakkında ayet indi." dedi. Ebu Talib: "O da nedir?" didye sordu. Allah'ın Rasûlü (sa): "Kureyş'in bana eziyyet vermesinin önüne geçiyor ve fakat bana iman etmiyorsun." Buyurdular.[25]
Muhammed ibnu'l-Hanefiyye, Suddî ve Dahhak ise bu ayet-i kerimenin Mekke kafirleri hakkında nazil olduğunu söylemişlerdir. Onlar, kendileri O'nun davetinden uzaklaştıkları gibi insanları da o davete uymaktan men'etmekteydiler. Valibî rivayetinde İbn Abbas da böyle söylemiştir.[26]
Saîd ibn Ebî Hilal "Bu ayet-i kerimenin Hz. Peygamber (sa)'in amcaları hakkında nazil olduğunu, onların sayısının on olduğunu; bu amcalarının açıktan şiddetle Hz. Peygamber (sa)'in tarafını tuttukları halde gizliden gizliye şiddetle onun aleyhinde olduklarını" söylemişse de[27] buna "Hz. Peygamber (sa)'in amcalarının sayısının on olmadığı; çünkü Abdulmuttalib'in, Efendimizin babası da dahil olmak üzere çocuklarının toplam on olduğu, kaldı ki bunların bir kısmının daha küçükken ve risaletten önce öldüğü" gerekçeleriyle itiraz edilmiş ve dolayısıyla bu görüş taraftar bu*lamamıştır.
Ayet-i kerimenin ifadeleri çoğul olduğuna göre herhalde ayette ifade edilen fiil sadece bir kişi tarafından; Ebu Talib tarafından işlenmiş olmayıp bunu yapanlar birden çok kişidir. Belki Ebu Talib'e en azından Efendimiz'in zahiren ve başkalarından onu koruma sadedinde yanında olup da O'nun davetine tabi olmıyan diğer amcalarını da (Hz. Hamza ve Abbas hariç olmak üzere) katmak gerekecektir. Hatta "Onlar, sadece kendilerini helake sürüklerler ama bunun şuurunda değillerdir." ifadesi sanki son rivayeti destekler mahiyettedir.[28]
33. Gerçekten Biz biliyoruz ki söylemekte oldukları seni üzüyor.Ama gerçekte onlar seni yalanlamıyorlar. Fakat o zalimler Allah 'in ayetlerini inkar ediyorlar.
Zuhrî'den rivayetle Ebu Cehl kıssasında Muhammed ibn İshak şöyle anlatıyor: Bir gece Ebu Cehl, Ebu Süfyan Sahr ibn Harb ve el-Ahnes ibn Şerîk (Şurayk) birbirlerinin varlığından habersiz olarak Hz. Peygamber (sa)'in Kur'an okumasını dinlemeye gelmişlerdi.O gece sabaha kadar Efendimiz (sa)'in Kur'an okumasını dinlemiş, sabah olmaya başlayınca da dağılmışlar, ancak yolda birbirlerini görmüşlerdi.Her biri diğerine "Neden geldin?" diye sormuş, ve yine her biri niçin geldiğini söylemiş; geldikleri kureyşli gençler tarafından duyulur da onların Kur'an dinlemeye gelmiş olmaları gençleri fitneye düşürür korkusuyla bir daha asla gelmiyeceklerine dair bir birlerine söz vermişler. Fakat o gün gece olunca nasıl olsa verdiği sözde durup diğer iki arkadaşı gelmez zannıyla her bireri tekrar Hz. Peygamber (sa)'in Kur'an okumasını dinlemeye gelmiş. Sabah yaklaşıp da Kur'an dinledikleri yerden ayrılırken yolda yine karşılaşıp birbirlerini kınamış ve artık bir daha gelmiyeceklerine dair birbirlerine söz vermişler. Ama üçüncü gece olunca tekrar dayanamamış üçü birden ayrı ayrı Hz. Peygamber (sa)'in Kur'an okumasını dinlemeye gelmişler; sabah olunca karşılaştıklarında yine birbirlerine bir daha oraya dönmeyeceklerine dair söz vermişler.
Sabah olunca Ahnes ibn Şerîk asasını almış ve Ebu Süfyan'in evine gelmiş, ona: "Ey Ebu Hanzala, Muhammed'den duyduğun hakkında fikrini bana söyle." demiş. Ebu Süfyan: "Ey Ebu Sa'lebe, Allah'a yemin olsun ben ondan bildiğim ve kendisiyle ne kastedildiğini de anladığım şeyler de işittim, ne manasını ne de ne kastedildiğini anlamadığım şeyler de işittim." demiş. Ahnes de: "Ben de senin yemin ettiğine yemin ederim ki aynı durumdayım." demiş.
Sonra Ahnes, Ebu Süfyan'ın yanından çıkıp bu sefer Ebu Cehl'in evine gelmiş, yanına girmiş ve ona: "Ey Ebu'l-Hakem, Muhammed'den işittiklerin hakkında fikrin nedir?" diye sormuş. Ebu Cehl: "Ne mi işittim?" deyip şöyle devam etmiş: "Biz ve Abdimenaf oğullan şerefte yarıştık; yedirdiler, yedirdik, taşıdılar taşıdık, verdiler verdik. Ama tam dizleri üzeri çökmüş yarış atları gibi başabaş gelmiştik ki "Bizden kendisine gökten vahy gelen bir peygamber var." deyiverdiler. Biz bunda onlara ne zaman ve nasıl yetişeceğiz? Allah'a yemin ederim ki asla ona iman etmiyeceğiz ve asla onu tasdik etmiyeceğiz." Bunu duyan Ahnes kalkıp ondan ayrılmış.[29]
İbn İshak'ın anlattığı bu kıssada bu ayet-i kerimenin nüzul sebebi olduğu tasrih edilmemekle birlikte bu kıssanın bir parçası olduğu anlaşılan diğer bazı rivayetlerde nüzul kaydı bulunmaktadır.
Mesela bunlardan birisinde Suddî anlatıyor: Bir gün el-Ahnes ibn Şureyk ve Ebu Cehl ibn Hişam karşılaşmışlardı. Ahnes, Ebu Cehl'e: "Ey Ebu'l-Hakem, burada senin söyleyeceklerini benden başka duyacak kimse yok, söyler misin Muhammed doğru sözlü mü, yalancı mı" diye sordu. Ebu Cehl: "Vallahi Muhammed doğru sözlüdür. Muhammed asla yalan söylememiştir. Fakat San*cağı, hacılara su vermeyi (Sikaye), Ka'be'nin perdedarlığını (Sedane), Nedve'yi ve peygamberliği Kusayy oğulları alıp giderse Kureyş'in diğer boylarına ne kalacak (Hiçbir şey kalmıyacak)!." dedi de bunun üzerine Allah Teala bu ayet-i kerimeyi indirdi.[30]
Bu Ahnes ibn Şureyk'in Bedr Gazvesi sırasında Zühre oğullarına söylediği sözler hakkında bu ayet-i kerimenin nazil olduğu da rivayet edilmektedir. Buna göre Ahnes: "Ey zühre oğulları, Muhammed sizin kız kardeşinizin oğludur. Onu insanlardan gelebilecek eziyetlerden korumaya insanların en layığı sizlersiniz. Eğer o bir peygamber ise bugün onunla savaşmamış olursunuz. Ama eğer ya*lancı ise siz yine de kız kardeşinizin oğlundan diğer insanların eziyetlerini en*gellemeye elbette en layık olan kimselersiniz. Onun için burada durun ve savaşa katılmayın. Bırakın Ebu'l-Hakem ile karşılaşıp savaşsınlar. Eğer Muhammed yenilirse salimen yurdunuza dönersiniz. Yok eğer Muhammed galip gelirse za*ten mağlup ve güçsüz kalan kavminiz size bir şey yapamaz." demiş ve asıl adı Übeyy iken o gün Ahnes olarak isimlendirilmiş.[31]
Ebu Meysere der ki: Allah'ın Rasûlü (sa) bir gün Ebu Cehl ve arkadaşları*nın yanma uğramıştı. "Ey Muhammed, Allah'a yemin olsun ki biz seni yalan*lamıyoruz; biz, senin getirmiş olduğunu yalanlıyoruz." dediler de bu ayet-i ke*rime nazil oldu.[32] Naciye ibn Ka'b'den rivayette ise Hz. Peygam*ber (sa)'e bu sözü söyleyen sadece Ebu Cehl'dİr.[33]
Ebu Yezîd el-Medenî'den rivayete göre ise bir gün Hz. Peygamber (sa) so*kakta Ebu Cehl'e rastladığında Ebu Cehl, Hz. Peygamber (sa) ile musafaha et*miş. Yanındakiler onu kınayarak: "Şu dinden çıkmış sabiî ile bir de musafaha mı ediyorsun?" demişler de Ebu Cehl: "Allah'a yemin olsun, ben onun bir pey*gamber olduğunu kesin olarak biliyorum ama biz, ne zaman Abdimenaf oğulla*rına tabi olduk ki şimdi olalım!" demiş ve bunun üzerine Allah Teala bu ayet-i kerimeyi indirmiş.[34] Ancak Hz. Peygamber (sa)'in, ölünceye kadar en şedid düşmanı olarak kalmış olan Ebu Cehl bunu içinden geçirmiş olsa bile ondan böyle bir itirafın suduru son derece uzaktır.
Mukatil de der ki: Bu ayet-i kerime Kureyş'ten el-Haris ibn Amir ibn Nevfel hakkında nazil oldu. Açık ve başkalarının olduğu yerlerde Hz, Peygamber (sa)'i yalanlar; ailesiyle başbaşa kaldığında ise: "Muhammed asla yalancılardan olamaz. Ben onun doğru sözlü, söylediklerinin de doğru olduğunu sanıyorum." dermiş. İşte Allah Teala bunun üzerine bu ayet-i kerimeyi indirmiştir.[35] Ebu Salih kanalıyla İbn Abbas'tan gelen rivayette ise bu el-Haris ibn Amir'in Hz. Peygamber (sa)'e: "Ey Muhammed, bugüne kadar sen bize hiç yalan söylemedin ki biz seni yalancılıkla itham edelim. Fakat biz seni tasdik ettiğimiz takdirde yerimizden yurdumuzdan oluruz." demiş de ayet bunun üzerine nazil olmuş.[36]
35. Eğer onların yüz çevirmeleri sana ağır geliyorsa; yeri delmeye ve göğe merdiven dayamaya gücün yetmiş olsaydı onlara bir ayet (mucize) gösterirdin. Şayet Allah dilemiş olsaydı onları hidayet üzere birleştirirdi. Sakın bilgisizler*den olma."
Ebu Salih'in İbn Abbas'tan rivayetine göre el-Haris ibn Amir ibn Nevfel, Kureyşlilerden bir grupla birlikte Hz. Peygamber (sa)'e gelmiş ve: "Ey Muhammed, diğer peygamberlerin, kavimlerine mucizeler getirdiği gibi sen de bize bir mucize getir. Bunu yaparsan sana iman ederiz." demişler. Allah Teala'nın bir mucize göndermemesiyie de iman etmiyerek Efendimizden yüz çevirmiş, geri dönüp gitmişler. Bu durum kavminin imanı konusunda çok istekli olan Hz. Peygamber (sa)'e ağır gelmiş ve işte bunun üzerine bu ayet-i kerime inmiş.[37]
37. Ve dediler ki: "Ona Rabbından bir ayet indirilmeli değil miydi? " De ki: "Şüphesiz Allah ayet indirmeye Kadir 'dir. " Ne var ki onların çoğu bilmezler.
İbn Abbas bu ayet-i kerimenin de Kureyş liderleri (Kureyş kafirlerinin ileri gelenleri) hakkında indiğini söylemiştir.[38]
50. De ki: "Size, "Allah 'in hazineleri benim yanımdadır. " demiyorum. Ben, gaybı da bilmem ve size bir melek olduğumu da söylemiyorum. Ben, ancak bana vahyolunana tabi olurum." De kî: Hiç görenle görmeyen bir olur mu? Hiç dü*şünmüyor musunuz? "
Ebu Salih'in İbn Abbas'tan rivayetine göre Mekkeliler Hz. Peygamber (sa)'e: "Ey Muhammed, Allah sana bir hazine indirse de zengin olsan. Görüyo*ruz ki sen fakirsin. Ya da senin bir bahçen olsa da onun meyvesinden yesen. Görüyoruz ki açsın." dediler de bu ayet-i kerime indi.[39]
51. Rablarma toplanacaklarından korkanları sen onunla uyar.O'ndan baş*ka bir dost ve şefaatçileri yoktur. Umulur ki takvaya ererler.
İkrime'den rivayet ediliyor: Utbe ibn Rabîa, Şeybe ibn Rabîa, Mut'im ibn Adiyy, el-Haris ibn Nevfel, Karaza ibn Abdiamr ibn Nevfel, Abdimenaf m ka*firlerinin ileri gelenlerinden bir grup içinde Ebu Talib'e geldiler, ve: "Ey Ebu Talib, kardeşinin oğlu, kölelerimizi ve bizim korumamız altında olan o yabancı*ları yanından kovsa. Onlar bizim kölelerimiz ve işçilerimiz. Kardeşin oğlu onla*rı yanından kovarsa gönüllerimizde yücelir, kendisine daha çok itaat edilir ve bizim ona tabi olmamıza ve onu tasdik etmemize daha yakın olur." dediler. Ebu Talib, Hz. Peygamber (sa)'e geldi ve müşriklerin kendisine söylediklerini ona nakletti. Ömer ibnu'l-Hattab: "Bunu yapsan da bir baksan ne istiyorlar ve sözle*rinin sonunda nereye varacaklar, söylediklerini ne derece gerçekleştirecekler?" dedi de Allah Teala ". Allah şükredenleri en iyi bilen değil mi?"ye kadar olmak üzere bu ayet-i kerimeyi ve devamındaki ayetleri indirdi. Ravi der ki: Müşriklerin, Hz. Peygamber (sa)'den, yanından kovmasını istedikleri Bilal, Ammar ibn Yasir, Ebu Huzeyfe'nin kölesi Salim, Useyd'in kölesi Sabîh, hulefa'dan (Kureyş'le anlaşmalı olarak onların emanına girenlerden) İbn Mes'ûd, el-Mikdad ibn Amr, Mes'ûd ibnu'1-Karî, Vakıd ibn Abdullah el-Hanzalî, Zu'ş-Şimaleyn Amr ibn Abdiamr, Mersed ibn Ebî Mersed, Hamza ibn Abdülmuttalib'in antlaşmalısı Ebu Mersed ve bunların durumundaki diğer zayıf müslümanlardı. Bu ayet-i kerimeler inince Hz. Ömer geldi ve daha önce söyle*miş olduğu sözlerden dolayı özür diledi ve akabinde de Allah Teala "Ayetleri*mize iman edenler sana geldiklerinde de ki: "Selam sizlere, Rabbınız kendine rahmeti yazdı. İçinizden her kim bilmeyerek bir kötülük yapıp da sonra arkasın*dan tevbe etmiş ve düzeltmiş ise şüphesiz ki O Gafûr'dur, Rahim'dir." ayet-i kerimesini indirdi.[40]
52. Sabah akşam Allah 'in rızasını dileyerek Rablerine dua edenleri sakın yanından kovma. Onların hesabından hiçbir şey sana, senin hesabından hiçbir şey de onlara ait değildir. Eğer onları kovarsan zalimlerden olursun.
53. Biz onlardan kimisini kimisiyle "Allah aramızdan bunlara mı lûtfunu layık gördü? " desinler diye işte böyle imtihan ettik. Allah şükredenleri en iyi bilen değil mi?
54. Ayetlerimize iman edenler sana geldiklerinde de ki: "Selam sizlere, Rabbınız kendine rahmeti yazdı. İçinizden her kim bilmeyerek bir kötülük yapıp da sonra arkasından tevbe etmiş ve düzeltmiş ise şüphesiz ki O Gafûr'dur, Rahim 'dir.
Müslim'in Zuheyr ibn Harb kanalıyla Mikdam'dan rivayetine göre Sa'd ibn Ebî Vakkas şöyle anlatmış: Bu ayet-i kerime biz altı kişi hakkında indi:
Ben, İbn Mes'ûd, Suheyb, Ammar, Mikdad ve Bilal. Kureyş, Allah'ın Rasûlü (sa)'ne: "Biz, bunlara tabi olanlar olmaya asla razı olacak değiliz. Bunları yanından kov." Dediler. Bu sözden, Allah'ın Rasûlü (sa)'nün kalbine giren düşünceler (mesela onları kovacak olursa o müşriklerin İslam'a girebileceği umudu gibi) girdi de bunun üzerine Allah Teala bu ayet-i kerimeyi indirdi.[41]
Müslim'in, Sahih'inde Sa'd ibn Ebî Vakkas'tan gelen başka bir rivayet ay*rıntılarında biraz farklı, o şöyle anlatıyor: Biz altı kişi Rasûlullah (sa)'m yanın-daydık. Müşrikler Allah'ın Rasûlü (sa)'ne dediler ki: "Şu yanındakileri kov; onlar, bizim yanımızda oturma cür'etini göstermesinler." Sa'd der ki: Ben, İbn Mes'ûd, Hüzeyl kabilesinden bir adam, Bilal Habeşî, ayrıca adlarını unuttuğum iki kişi daha oradaydık. Rasûlullah (sa)'ın gönlünde bu konuda Allah'ın diledi-ğince bir şeyler oldu. Hz. Peygamber (sa) kendi başına kaldığında "Sabah ak*şam Rablarına, O'nun rızasını dileyerek dua edenleri kovma..." ayet-i kerimesi*ni indirdi. Haberi Buharî değil, sadece Müslim zikretmiştir.[42].
Ebu'l-Abbas Muhammed ibn Abdurrahman kanalıyla Habbab ibnu'l-Eret'den gelen bir rivayet olayı biraz daha hususileştirmekte. O öyle anlatmış: Bu ayet-i kerime bizim hakkımızda indi. Biz zayıf kimseler (Kureyş müşrikle-rince zayıf görünen müslümanlar) sabah akşam Rasûlullah (sa)'m yanında idib.
Bize Kur'an'ı ve hayrı öğretir, bizi cennetle ve bize fayda verecek şeylerle müjdeler, cehennem, ölüm ve yeniden diriltilme ile korkuturdu. Bir gün Akra' ibn Habis et-Teymî ve Uyeyne ibn Hısn el-Fezari geldiler ve: "Biz, kavmimizin ileri gelenlerindeniz. Kavmimizin bizi bunlarla birlikte görmelerinden hoşlan*mıyoruz. Biz seninle otururken onları kovsan." dediler. Efendimiz: "Olur." de*di. Onlar bu sefer: "Bunu aramızda yazılı hale getirmeden razı olmayız." dedi*ler. Yazılması için bir deri ve divit getirildi de bunun üzerine bu ayetler nazil oldu.[43]
İbn Mace ve Taberî'nin kendi isnadlarıyla Habbab'dan rivayetlerinde hadi*se biraz daha detaylı anlatılmış olup aynı hadise üzerine başka ayet-i kerimele*rin de nüzulünden bahsedilmektedir. Şöyle ki:
Akra' ibn Habis et-Temîmî ve Uyeyne ibn Hısn el-Fezarî Hz. Peygamber (sa)'e geldiler ve onu, zayıf müslümanlardan bir grup içinde Bilal, Suheyb, Ammar ve Habbab'la birlikte oturur buldular. Hz. Peygamber (sa)'in çevresinde onları görünce bu zayıf müslümanları hakir görerek Hz. Peygamber (sa)'e: "Bi*zim için bunlardan ayrı bir oturum yapmanı, bize ayrı bir meclis tahsis etmeni isteriz. Böylece araplar bizim bunlardan üstün olduğumuzu anlasınlar. Biliyor*sun bize arap kabilelerinden bir takım elçiler, hey'etler gelir. Arapların bizi, bu kölelerle birlikte görmelerinden utanırız. Dolayısıyla biz gelince onları yanın*dan kaldırıp uzaklaştır. Bizim seninle işimiz bittikten sonra yine istersen onlarla aynca otur." dediler. Hz. Peygamber (sa): "Olur." buyurdu. Onlar: "Olur demen yetmez, bizim için bunu yazılı hale getir. Bunu bize yaz.." dediler de Allah'ın Rasûlü (sa) söylediklerini kabul ettiğini yazmak üzere Hz. Ali'yi çağırtıp üstüne yazılması için bir sayfa istedi. Biz, bir köşede oturuyorduk. O sırada Cibril geldi ve "Sabah akşam Allah'ın rızasını dileyerek Rablerine dua edenleri sakın ya*nından kovma. Onların hesabından hiçbir şey sana, senin hesabından hiçbir şey de onlara ait değildir. Eğer onları kovarsan zalimlerden olursun." ayet-i kerime*sini indirdi. Sonra: "Biz onlardan kimisini kimisiyle "Allah aramızdan bunlara mı lûtfunu layık gördü?" desinler diye işte böyle imtihan ettik. Allah şükredenleri en iyi bilen değil mi?" ayet-i kerimesini, sonra da: "Ayetlerimize iman edenler sana geldiklerinde de ki: "Selam sizlere, Rabbınız kendine rahmeti yazdı." ayetini okudu. Allah'ın Rasûlü (sa) elindeki sayfayı attı ve bizi yanına çağırdı. Yanına geldiğimizde: "Selam sizlere, Rabbınız kendine rahmeti yazdı." diyordu. Ona yaklaştık. Hatta o kadar yaklaştık ki dizlerimizi onun dizleri üzerine koyduk. Bu ayetin inmesinden sonra biz eskiden olduğu gibi Efendimiz (sa)'in yanında oturmaya devam ettik. O, yanımızdan kalkıp gitmek istediği zaman kalkar gider, yanımızdan ayrılırdı. Ne zaman ki "Sabah akşam Rablarına, O'nun hoşnutluğunu dileyerek dua edenlerle birlikte candan sabret. Dünya hayatının süslerini arzu edip de gözlerini onlardan ayırma..." (Kehf, 18/28) ayet-i kerimesi inince Hz. Peygamber (sa)'le birlikte otururken vakit geç olup onun kalkma zamanı gelince biz onun yanından kalkar yanından ayrılırdık ki kalkp gidebilsin.[44]
Ancak İbn Kesîr, hadisin ğarîb olduğu bilgisine ek olarak bir de Akra' ibn Habis ve Uyeyne ibn Hısn'ın hicretten daha sonra müslüman olduklarını, ayetin ise Mekke'de inmiş olduğunu kaydetmekte ve bu sebebi zayıf görmektedir.[45]
Ebu Bekr el-Harisî kanalıyla İbn Mes'ûd'dan gelen rivayette ise Efendimi*zin yanında Habbab ibnu'1-Eret, Suheyb, Bilal ve Ammar ve müşrikler tarafın*dan zayıf görülen diğer bazı mü'minler varken yanına uğrayan Kureyşli bir grubun "Ey Muhammed, bunlardan mı hoşnutsun, bizim bunlara tabi olmamızı mı istiyorsun? Onları yanından kov." demişler. Efendimiz: "Ben, mü'minleri asla yanımdan kovacak değilim." buyurmuş. Onlar: "O halde hiç olmazsa biz sana geldiğimizde yanından kaldır, bizden uzakta dursunlar. Biz kalkıp gittikten sonra istersen yine onları yanında oturt." demişler. Efendimiz de onların imanlarına tama ederek, iman edeceklerini umarak ve isteyerek olur, demiş. Bu arada söze karışan Hz. Ömer: "Ey Allah'ın elçisi, kabul buyursan da bir baksak sonu nasıl olacak, gerçekten iman edecekler mi?" demiş. Müşrikler, Efendimiz'in sözlü oluruna kani olmıyarak: "Bunu bize yazılı olarak ver." demişler; Efendimiz de yazmak için bir sayfa ve yazması için Hz. Ali'yi çağırmış da bunun üzerine bu ayet-i kerimeler nazil olmuş. Efendimiz (sa) kendisine yazmak için getirilen sayfayı atarken Hz. Ömer de söylediklerinden ötürü özür dilemiş.[46]
Yine aynı isnadla Rebî'den gelen bir rivayette ise bu zayıf müslümanların Hz. Peygamber (sa)'in meclisinde ön sıralarda bulunmalarından bazı Kureyş ileri gelenlerinin rahatsız olmaları ve bu rahatsızlıklarını dile getirmeleri üzerine bu ayet-i kerimeler nazil olmuştur.[47]
Avfî kanalıyla İbn Abbas'tan gelen başka bir rivayette ise eşraftan bazıları Hz. Peygamber (sa)'den, o zayıf müslümanlari yanından kovmasını değil, na*mazda arka saflara atmasını isteyerek: "Sana iman edelim, ama sen de biz na*maz kılarken şunları geri at, bizim arkamızda namaz kılsınlar." demişler ve ayetler bunun üzerine nazil olmuştur.[48]
İkrime'den gelen bir rivayette ise zayıf müslümanlardan rahatsız olan Kureyş kafirleri Hz. Peygamber (sa)'e değil Ebu Talib'e bu isteklerini iletmiş*ler. Bu rivayet şöyledir: Utbe ibn Rabîa, Şeybe İbn Rabîa, Mut'im ibn Adiyy ve el-Haris ibn Nevfel, Abdi Menaf oğulları ileri gelenlerinin kafirleri ile birlikte Ebu Talib'e geldiler ve: "Kardeşin oğlu Muhammed yanındaki kölelerimizi, işçilerimizi yanından kovsa katımızda değeri daha yüce olur, bizce daha çok itaat edilmeye layık, kendisine tabi olmamıza ve kendisini doğrulamamıza daha yakın olurdu." dediler. Efendimiz (sa)'in amcası Ebu Talib de O'na gelerejc ona söylediklerini nakletti. Ömer ibnu'l-Hattab: "Ey Allah'ın elçisi, bu söyledikleri*ni yapsan da bir görsek bakalım ne yapacaklar, bir görsek ne istiyorlar?" dedi de Allah Teala bu ayet-i kerimeyi indirdi. Müşriklerin, Hz. Peygamber (sa)'in ya*nından uzaklaştırmasını istedikleri: Bilal, Ammar ibn Yasir, Ebu Huzeyfe'nin kölesi Salim, Üseyd'in kölesi Salih, İbn Mes'ûd, el-Mikdad ibn Abdullah, Vakıd ibn Abdullah el-Hanzalî ve benzer zayıf müslümanlardı. Bu ayet nazil olunca Hz. Ömer gelmiş ve o söylediklerinden dolayı özür dilemiştir.[49] Bu rivayet biraz önce "Rablarına toplanacaklarından korkanları sen onunla uyar.O'ndan başka bir dost ve şefaatçileri yoktur. Umulur ki takvaya ererler." ayet-i kerimesinin nüzul sebebi olarak geçmişti. Öyle anlaşılıyor ki bu sûrenin 51-54 ayetleri hep aynı hadise üzerine ve birbiriyle bağlantılı olarak nazil olmuştur.
Bir de Hz. Ömer'in gelip özür dilemesi, Allah'a istiğfarda bulunması ve "Ey Allah'ın elçisi, ben bu sözlerimle ancak hayır murad etmiştim, demesi üze*rine onun hakkında "Ayetlerimize iman edenler sana geldiklerinde de ki: "Se*lam sizlere, Rabbınız kendine rahmeti yazdı..." ayet-i kerimesinin nazil olduğu*na dair bir görüş İbn Abbas ve İbnu's-Saib'den nakledilmiştir.[50]
Bu ayet-i kerimelerin nüzulüne sebep olan zuafa-i müslimînin kimler olduğu hakkında rivayetler muhteliftir. Yukardakilerden başka sahabilerin de isimleri başka rivayetlerde geçmektedir. Şöyle ki:
İbn Abbas'tan rivayete göre Hz. Ömer'in kölesi Mihca' ve arkadaları Bilal, Suheyb, Ammar, Habbab, Utbe ibn Gazvan, Evs ibn Havliyy, Amir ibn Fuheyre hakkında nazil olmuştur. Mihca' aslen Yemen'li olup Bedr'de müslümanların ilk şehididir. İki saf arasında dururken nereden geldiği belli olmıyan bir ok ona isabet edip şehid olmuştur.[51]
îbn İshak der ki: Allah'ın Rasûlü (sa) Mescid'de (Ka'be'nin çevresinde) oturduğunda ashabından, müşrikler tarafından zayıf görülenler; Habbab, Ammar, Safvan ibn Umeyye'nin kölesi Ebu Fukeyhe Yesar, Suheyb ve benzeri müslümanlar da onun yanına gelip otururlar, Kureyş müşrikleri de onlarla alay eder ve birbirlerine şöyle derlerdi: "Gördüğünüz gibi ashabı, arkadaşları bunlar. Aramızdan hidayet ve hakkı Allah bunlara mı ihsan buyurdu? Eğer Muhammed'in getirdiği hak olsaydı ona ulaşmada bunlar bizi geçemezler ve Allah onu bize değil de onlara mahsus kılmazdı" Bunun üzerine Allah Teala: "Şüphesiz ki O Ğafûr'dur, Rahîm'dir." e kadar olmak üzere, "Sabah akşam Allah'ın rızasını dileyerek Rablerine dua edenleri sakın yanından kovma..." ayetlerini indirdi.[52]
Ancak bu rivayetlerde adı geçen sahabilerin hepsi de zuafa-i müslimînden olmakla farklı isimler zikredilmiş olması aslında bu rivayetler arasında herhangi bir çelişki oluşturmaz.
"Ayetlerimize iman edenler sana geldiklerinde de ki: "Selam sizlere, Rabbınız kendine rahmeti yazdı..." ayet-i kerimesinin de yine bu zayıf müslümanlar hakkında nazil olduğu rivayeti[53] yanında İbnu'l-Munzir, İkrime ve İbn Abbas'tan rivayetle Kureyşlilerin, Hz. Peygamber (sa)'den, zayıf müslümanlan yanından uzaklaştırmasını istemeleri üzerine "Ey Allah'ın elçisi, kabul buyursan da bir baksak sonu nasıl olacak, gerçekten iman edecekler mi?" diyen Hz. Ömer hakkında nazil olduğunu söylemiştir.[54] Mahan el-Hanefî de şöyle bir görüş daha zikreder: Bir topluluk bir takım günahlar işledikten sonra Rasûlullah (sa)'a geldiler ve üzüntü içinde, pişmanlıklarını göstererek: "Ey Allah'ın e^isi, biz çok büyük günahlar işledik." dediler. Öyle sanıyorum Allah'ın Rasûlü (sa) onlara bir cevap vermedi. Onlar yanından ayrılıp gittikten sonra bu ayet-i kerime nazil oldu.[55] Bu, Enes ibn Malik'ten de rivayet edilmiştir.[56] Bu ayet-i kerimenin nüzul sebebine dair rivayetleri verdikten sonra Taberî bu sonuncusunu tercih edip bu ayetin, öncekilerden ayrı ve yeni bir başlangıç cüm*lesi olduğunu söylemektedir. Der ki: "Eğer bu ayet, önceki ayetlere bağlı olsay*dı "Ayetlerimize iman edenler sana geldiklerinde..." buyurmaz; daha önce zik-redildikleri için bu sefer zamir kullanarak "Onlar sana geldiklerinde..." buyu*rurdu."[57]
Razî ise bunlardan herhangi birine hamletmiyerek ayetin umumu üzere bı*rakılmasını daha uygun görmektedir. O, bu arada En'am Sûresinin bütününü ve diğer bazı ayetlerinin nüzul sebebine dair rivayet edilen haberleri de içine ala*cak şekilde bir şüphesini de dile getirir: Bu sûrenin bir bütün halinde tamamının bir defada nazil olduğuna dair görüş üzerinde neredeyse bütün alimlerin ittifakı varken bu surenin bazı ayetleri için "Filan hadise üzerine veya filan kimse hak*kında nazil olmuştur." demek ne kadar doğru olur?" der.[58]
Ata'dan rivayete göre ise o, "Ayetlerimize iman edenler sana geldiklerinde de ki: "Selam sizlere, Rabbınız kendine rahmeti yazdı..." ayet-i kerimesinin Ebu Bekr, Ömer, Osman, Ali, Hamza, Ca'fer, Osman ibn Maz'ûn, Ebu Ubeyde, Mus'ab ibn Umeyr, Salim, Ebu Seleme, el-Erkam ibn Ebi'l-Erkam, Ammar ve Bilal hakkında nazil olduğunu söylemiştir.
Bütün bunlardan daha garibi ayet-i kerimenin Hz. Ömer'in müslüman ola*cağı müjdesi olarak indiği ve onun müslüman olması üzerine Hz. Peygamber (sa)'in bu ayet-i kerimeyi ona okuduğuna dair Ebu Süleyman ed-Dimaşkî'nin naklettiği haberdir.[59]
57. De ki: Ben şüphesiz Rabbımdan bir hüccet üzereyim, siz ise onu yalan*ladınız. Sizin acele istediğiniz, benim yanımda ve elimde değildir; hüküm ancak Allah 'indir. Doğrusu O, hakkı haber verir ve O, ayırdedenlerin en hayırlısıdır.
Kelbî der ki: Alay yollu "Ey Muhammed, bizim başımıza o bizi tehdit edip durduğun azabı getir." Diyen Nadr ibnu'l-Haris ve Kureyş büyükleri hakkında nazil olmuştur.[60] Hatta Ebu Salih kanalıya İbn Abbas'tan rivayet edildiğine göre en-Nadr, Ka'be'nin yanında durmuş ve: "Ey Allahım, bunun söyledikleri hak, gerçek İse bizim başımıza azabı getir." demiş ve bu ayet-i kerime nazil olmuş.[61]
65. De ki: Üstünüzden ve altınızdan size azab göndermeye, sizi bölük bölük yapıp kiminizin hıncını kimine tattırmaya Kadir olan O'dur. Bak, onlar iyice anlasınlar diye ayetlerimizi nasıl tafsil ediyoruz!
66. Kavmin onu yalanladı, halbuki o haktır. De ki: Ben sizin üzerinize vekil değilim.
67. Her haberin kararlaşmış bir zamanı vardır. Siz de yakında bileceksiniz.
Hasen'den rivayete göre o şöyle anlatıyor: Bu ayet-i kerime "kiminizin hıncını kimine tattırmaya Kadir olan O'dur." ayet-i kerimesi nazil olunca Allah'ın Rasûlü (sa) kalktı, abdest aldı ve Rabbından "ümmetine altlarından ve üstlerinden azab gönderip de toptan helak buyurmamasını, İsrail oğullarına yaptığı gibi ümmetini bölük bölük edip birbirlerinin hınçlarını birbirlerine tattırmamasını." istedi. Cibrîl inip: "Ey Muhammedi Rabbından dört şey istedin ya; ikisini sana verdi, diğer ikisini ise vermedi: Onları toptan helak edecek bir azab altlarından ve üstlerinden onlara gelmiyecektir. Çünkü bu azab, peygamberlerini yalanlamada ve gönderdiği kitabı reddetmede ittifak eden ümmetlere has kılınmıştır. Fakat onları bölük bölük kılıp birilerinin hıncını diğer birilerine tatıracaktır, Çünkü bu iki azab Allah'ın gönderdiği kitabı ikrar edip peygamberlerini tasdik edenlere mahsus kılınmıştır. Yani senin ümmetin, günahlarının karşılığı olan azaba çarptırılacaklardır." dedi ve ona (Zuhruf, 43/41) ayet-i kerimesi vahyolundu. Allah'ın Rasûlü (sa) kalktı ve yeniden Rabbına münacatla: "Ey Rabbım, hangi musibet ümmetimin birbirine azab ettiğini görmemden daha şiddetlidir ki?!" dedi de bunun üzerine (Ankebût, 29/2-3) ayetlerini, sonra da (Mü'minûn, 23/93) ayetini indirdi.[62]
Zeyd ibn Eslem'den rivayette ise o şöyle anlatmış: "De ki: Üstünüzden ve altınızdan size azab göndermeye, sizi bölük bölük yapıp kiminizin hıncını kimine tattırmaya Kadir olan O'dur..." ayet-i kerimesi nazil olunca Allah'ın Rasûlü (sa): "Benden sonra tekrar kılıçla birbirinizin boynunu vuran kafirler olmayın, tekrar küfre dönmeyin." buyurdu. Ashabı: "Ey Allah'ın Rasûlü, bizler, bir tek Allah'a^ve senin, O'nun elçisi olduğuna şehadet ederken mi birbirimizin boynunu kılıçla vuracağız?" diye sordular, Efendimiz: "Evet." buyurdular. Bazı kimseler: "Bu asla oîmıyacak şeydir." dediler de Allah Teala: "Bak, onlar iyice anlasınlar diye ayetlerimizi nasıl tafsil ediyoruz! Kavmin onu yalanladı. Halbuki o haktır. De ki: "Ben, üzerinize vekîl değilim. Her haberin bir müstekarrı vardır ve siz de yakında bileceksiniz." (ayet: 65-67) ayetlerini indirdi.[63]
68. Ayetlerimiz hakkında münasebetsizliğe dalanları gördüğün zaman onlar, Kur'an'dan baka bir sözle meşgul oluncaya kadar kendilerinden yüz çevir. Eğer şeytan sana bunu unutturursa, o halde hatırladıktan sonra artık o zalimler topluluğu ile birlikte oturma.
Daha önce (Nisa Sûresi, 140 ayetinin nüzul sebebinde) geçtiği üzere Müş*rikler, meclislerinde Kur'an'dan bahseder ve onunla alay ederlerdi. Bunun üze*rine Allah Teala bu ayet-i kerimeyi indirdi. Bu, Mekke'de idi. Hz. Peygamber (sa) Medine-i Münevvere'ye hicret ettikten sonra bu sefer yahudiler aynı şeyi yapmaya başladılar. Bu meclislerinde dinleyicileri de münafıklardı. Bunun üze*rine de Allah Teala: "O size kitabda, Allah'ın ayetlerine küfredildiğini ve alaya alındığını işittiğinizde, onlar başka bir konuya geçinceye kadar yanlarında oturmayın. Yoksa siz de onlar gibi olursunuz." diye bildirdi. "Doğrusu Allah, münafıkların ve kafirlerin hepsini cehennemde toplıyacaktır." (Nisa, 4/140) ayet-i kerimesini indirdi.[64]
Vahıdî'den naklen Razî'nin tefsirinde zikrettiğine göre ise müşrikler, mü'minler bir arada otururken Rasûlullah'a ve Kur'an'a söver, onlarla alay ederlerdi. İşte bu ayet-i kerime ile inananlara "Müşrikler konuyu değiştirip başka bir söze geçinceye kadar bunu yapan müşriklerle birlikte oturmamaları"nî emretti.[65]
İbn Cureyc'den rivayete göre ise müşrikler, aslında Kur'an dinlemeyi isteyerek Hz. Peygamber (sa)'in yanma gelirler; ama onu dinleyince de alay etme yoluna giderlerdi ve işte bunun üzerine bu ayet-i kerime naziî oldu.[66]
69. Müttakîlere onların hesabından bir şey yoktur. Fakat bir öğüttür. Olur ki takvaya ererler.
İbn Abbas'tan rivayete göre "Ayetlerimiz hakkında münasebetsizliğe dalanları gördüğün zaman onlar, Kur'an'dan baka bir sözle meşgul oluncaya kadar kendilerinden yüz çevir...." ayet-i kerimesi nazil olunca müslümanlar: "Bizler, müşrikler Kur'an ile her alay ettiklerinde ve münasebetsiz sözler konuşmaya daldıklarında onları bundan men ederek onlardan yüz çevirsek ne Mescid-i Haram'da oturabilir, ne de Beytullah'ı tavaf edebiliriz!" dediler de bu ayet-i kerime nazil oldu.[67]
71. De ki: "Allah'ın dışında bize fayda ve zarar veremeyen şeylere mi dua edip yalvaralım? Allah bizi hidayete erdirdikten sonra arkadaşları: "Bize gel. " diye doğru yola çağırırken şeytanların saptırıp şaşkm bir halde çöle düşürmek istedikleri kimse gibi ökçelerimizin üstünden gerisin geri mi dönelim ?" De ki: "Allah'ın hidayeti, asıl hidayetin ta kendisidir. Ve biz, alemlerin Rabbına teslim olmakla emrolunduk."
İbn Abbas der ki: Bu ayet-i kerime Hz. Ebu Bekrin oğlu Abdurrahman hakkında nazil olmuştur. Anası babası onu İslam'a çağırırken o ayak diretip kabul etmemiş.[68]
82. Îman edenler, bununla beraber imanlarını zulümle bulaştırmıyanlar var ya; işte onlardır ki emin olmak hakkı kendilerinindir. Onlar hidayete ermişlerdir.
l. Ebu Davud et-Tayalisî'nin kendi isnadıyla Abdullah ibn Mes'ûd'dan ri*vayetinde o öyle anlatıyor: "İman edenler bununla beraber imanlarını zulümle bulaştırmayanlar var ya, işte onlardır ki emin olmak hakki kendilerinindir..." ayeti nazil olunca sahabe:" Hangimiz imanını zulümle karıştırmaz ki!?" diye sızlandılar da "Oğulcuğum, Allah'a şirk koşma. Hiç kuşkusuz Allah'a şirk koşmak çok büyük bir zulümdür." (Lokman, 31/13) ayeti nazil oldu[69] ve buradaki zulmün herhangi bir zulüm, bir haksızlık ol*mayıp bu zulümle Allah'a şirk koşmanın kastedildiği beyan edildi de sahabe rahatladı.
2. İbn Ebî Hatim'in Bekr ibn Sevade'den rivayetinde o şöyle anlatıyor: Düşman saflarından bir adam müslümanlara saldırıp birisini öldürdü, sonra tekrar bir hamle daha
