Muaz bin Cebel (r.a.) helal ve haram ilmini en iyi bilen, Kur'an-ı Kerim'i en iyi okuyan genç sahabilerdendir. Resulullah'a (s.a.) ikinci Akabe de biat etmiş 70 Ensar'dan biri olup kendi mallarını ve canlarını korudukları gibi Sevgili Peygamberimizi de koruyacaklarına ve İslam'ın yayılmasında yardımcı olacaklarına söz veren yiğitlerdendir. Peki Muaz bin cebel kimdir? Hayatı nasıldır? Peygamberimiz Muaz bin cebel hangi nasihatlerde bulunmuştur? İşte detaylar...
Yesrib'e dönünce arkadaşlarıyla küçük birlikler oluşturan Muaz (r.a.) Hz. İbrahim'in (a.s.) yaptığı gibi putlarla mücadeleye başlamıştır. Onların hiçbir fayda getirmeyeceğini hiçbir zararı da önlemeyeceğini müşriklere göstermek istemiştir. Putuna karşı çok itina gösteren Yesrib ileri gelenlerinden Amr ibni Cemuh'un birkaç defa putunu çöplüklere atmış parçalamış, böylece kendine dokunan zararı önleyemeyen nasıl tanrı olur? diyerek onun İslam'a girmesine vesile olmuştur.
MUAZ BİN CEBEL (R.A.) HAYATI
Hicretten on sekiz yıl önce (m. 603) Medine'de dünyaya geldi; yirmi yıl önce (m. 601) doğduğu da zikredilmiş, Hazrecî ve Cüşemî nisbeleriyle de anılmıştır. Hazrecoğulları'nın Benî Udey koluna mensup olan babasının ölümü üzerine annesi Hind bint Sehl b. Cüheyne, Medine civarında yaşayan ve cimriliğiyle tanınan Benî Selime oğullarının reisi Ced (Cüd) b. Kays ile evlendi.
Muaz on sekiz yaşında iken müslüman oldu ve İkinci Akabe Biatı'na katıldı. Kendi kabilesinden İslamiyet'i kabul eden arkadaşlarıyla birlikte geceleri Benî Selime oğullarından henüz müslüman olmayan bazı kimselerin putlarını kırdı veya putların acizliğini ortaya koyacak eylemler yaptı (İbn Hişam, II, 95-96; ayrıca bk. AMR b. CEMÛH). Resûl-i Ekrem hicretten sonra onunla Abdullah b. Mes'ûd arasında kardeşlik bağı kurdu; o sırada Habeşistan'da bulunan Ca'fer b. Ebû Talib ile kardeş yapıldığına dair rivayet doğru olmamalıdır. Bedir Gazvesi başta olmak üzere Huneyn ve Taif dışındaki bütün gazvelere katıldı ve bunlarda kabilesinin bayraktarı veya temsilcisi oldu. Mekke fethinin ardından Resûlullah Huneyn Gazvesi'ne giderken onu Mekke'ye önce emîr, ardından Kur'an ve dinî bilgiler muallimi tayin ettiği için Huneyn ve Taif gazvelerine iştirak edemedi.
Muaz b. Cebel, 17 (638) yılında Ürdün'de Kusayru Halid'de Amvas taunu diye bilinen veba salgınında iki oğlu ve iki hanımıyla birlikte vefat etti. Bu tarih 18 (639) olarak da zikredilmiştir. Bugün İrbid vilayetine (muhafaza) bağlı Ağvarüşşimaliye livasında kendi adıyla anılan köyde bulunan kabri üzerine küçük bir mescid ve türbe yaptırılmıştır.
Uzun boylu ve heybetli bir kimse olan Muaz'ın bir ayağı sakattı. Kaynaklarda ailesi Amvas taununda ölünce soyunun tükendiği kaydedilir. Onun hiç çocuğu olmadığına dair rivayet asılsızdır (Nüveyrî, XIX, 355). Daha çok edebiyat kitaplarında yer alan, oğlunun ölümü üzerine Hz. Peygamber'in ona bir taziye mektubu gönderdiğine dair rivayetin (Ebû Ca'fer en-Nehhas, s. 227-228) güvenilir bir kaynağı yoktur. Muaz'ın Rebîa adında bir kardeşinin bulunduğu, onun soyunun da tükendiği (İbn Hazm, s. 358), kızı Ümmü Abdullah ile kız kardeşi Sa'be bint Cebel'in Hz. Peygamber'e biat eden hanımlardan olduğu belirtilmektedir.
MUAZ BİN CEBEL'İN (R.A) KATILDIĞI SEFERLER
Hz. Peygamber, hicretin 9. yılı Rebîülahirinde (Ağustos 630) Muaz'ı Ebû Mûsa el-Eş'arî ile birlikte Yemen'e elçi, zekat memuru ve kadı sıfatıyla gönderdi. Muaz'ı Yemen'e giden heyete başkan tayin ederek onun Yukarı Yemen'de, Ebû Mûsa'nın da Aşağı Yemen'de görev yapmasını istedi. İslamiyet'i kabul eden ilk Himyer meliklerinden Haris b. Abdükülal'e Muaz ile bir mektup gönderdi. Muaz'ın Yemen'de kadılık yaparken nasıl hüküm vereceğiyle ilgili olarak Resûl-i Ekrem ile aralarında geçen konuşma meşhurdur.
Resûlullah'ın sorularına cevap veren Muaz önce Allah'ın kitabına göre hükmedeceğini, aradığı delili Kur'an'da bulamazsa Resûl-i Ekrem'in sünnetini dikkate alacağını, aradığını orada da bulamazsa kendi kanaatine göre hüküm vereceğini söyleyince Hz. Peygamber memnun oldu ve Resûlullah'ın elçisine Resûlullah'ı hoşnut edecek şekilde cevaplar verdiren Allah'a hamdetti (Ebû Davûd, "Aḳżıye", 11; Tirmizî, "Aḥkam", 3). Ayrıca halka kolaylık gösterip zorluk çıkarmamalarını, müjde verip nefret ettirmemelerini tembih etti (Buharî, "Meġāzî", 60; Müslim, "Cihad", 7). Yemen heyetini uğurlarken bir süre Muaz'ın yanında yürüyen Resûl-i Ekrem'in ona belki bir daha görüşemeyeceklerini, Medine'ye döndüğünde sadece mescidini ve kabrini bulacağını söyleyince Muaz ağladı; Hz. Peygamber de onu teselli etti (Müsned, V, 235).
Yemen'deki Benî Bekre kabilesinin Sekûn kolundan bir hanımla evlenen Muaz b. Cebel, orada peygamberlik iddiasında bulunan ve kısa sürede Yemen'in birçok bölgesine hakim olan Esved el-Ansî'nin üç ay içinde ortadan kaldırılmasında önemli rol oynadı. 11 (632) yılında görevini tamamladı ve Resûl-i Ekrem'in vefatından bir süre sonra Medine'ye döndü.
Muaz, Hz. Ebû Bekir devrinde Suriye fetihlerine katılmak için halifeden izin talep etti. Hz. Ömer, onun bilgisine ihtiyaç duyulacağı gerekçesiyle izin verilmemesini telkin ettiyse de halife şehid olmak isteyen kimseyi engellemeye hakkı olmadığını söyleyerek ona izin verdi. Muaz, önemli görevler üstlendiği Yermük ve Ecnadeyn savaşlarıyla Dımaşk'ın fethinde bulundu. Ecnadeyn Savaşı'nda ordunun sağ kanadına kumanda etti. Hz. Ömer halifelik görevini üstlendiğinde Suriye ordusunun kumandanı Ebû Ubeyde b. Cerrah ile ona bir mektup yazdı. Ebû Ubeyde veba salgınında ölünce ordunun başına Muaz b. Cebel geçti. Daha sonraları bazı sahabîlerle birlikte Suriye'ye muallim olarak gönderildi.
HZ. İBRAHİM'E (A.S.) BENZETİLİRDİ
Abdullah ibni Mes'ud (r.a.) Muaz hakkında, Muaz Allah yolunda bir cemaat gibiydi. Biz onu hep Hz. İbrahim'e (a.s.) benzetirdik. O, insanlara hayrı, iyiliği öğretir, Allah'a ve Resulüne itaat ederdi diye şahadette bulunmuştur.
Mus'ab bin Umeyr'in (r.a.) delaletiyle 18 yaşlarında iken İslam'la şereflenen Muaz bin Cebel (r.a.) genç, zekî, cesur ve çok cömertti. Az konuşur, çok dinlerdi. Rasulullah (s.a.) Medine'ye hicret edince Muaz (r.a.) O'ndan hiç ayrılmadı. Kur'an'ı, İslam'ı onun tükenmez kaynağından öğrendi.
Muaz b. Cebel her zaman Resûl-i Ekrem'in yanında bulunmaya gayret eder, merak ettiği konuları sorup öğrenirdi. Hz. Peygamber de onu sever, bazan Ufeyr adlı eşeğinin terkisine bindirirdi (Buharî, "Cihad", 46; Ebû Davûd, "Vitir", 26; İbn Sa'd, II, 347; III, 586; VII, 389). Muaz bir gün mahallesinde yatsı namazını kıldırırken Bakara sûresini okumuş, ziraatla uğraştıkları için yorgun düşen cemaatten bazıları onu Hz. Peygamber'e şikayet edince Resûlullah ona, "Sen fitne mi çıkarmak istiyorsun?" demiş ve namazı daha kısa sûrelerle kıldırmasını istemiştir (Buharî, "Eẕan", 60, "Edeb", 74; Müslim, "Ṣalat", 178-179; Ebû Davûd, "Ṣalat", 123, 124).
HELALİ VE HARAMI EN İYİ BİLEN SAHABİ
Fahr-i kainat (s.a.) Efendimiz onun hakkında "Ümmetimin helal ve haramı en iyi bileni Muaz bin Cebel'dir." buyurmuşlardır.
Asr-ı saadet'te Kur'an-ı Kerîm'in tamamını ezbere bilen birkaç kişiden biri olan Muaz, Resûlullah'ın kendilerinden Kur'an öğrenilmesini tavsiye ettiği dört sahabî arasında yer alıyordu. Yine o devirde fetva veren altı sahabîden biri olan Muaz'ı Resûl-i Ekrem helal ve haramı en iyi bilen kişi olarak gösterir, kendisine "Muaz ne iyi adam!" diye iltifat eder, kıyamet gününde onun alimlerin önünde yürüyeceğini söylerdi (Buharî, "Feżaʾilü'l-Ḳurʾan", 8, "Menaḳıbü'l-enṣar", 16; Müslim, "Feżaʾilü'ṣ-ṣaḥabe", 119; Tirmizî, "Menaḳıb", 32; İbn Sa'd, II, 347, 350). Muaz'ın Hz. Peygamber'in katiplerinden olduğu (M. Mustafa el-A'zamî, s. 102-103) ve hazinedarları arasında yer aldığı (DİA, XVII, 141) zikredilmiştir. İnsanlara iyiyi ve hayırlı olanı öğretmesi ve güçlü bir imana sahip olması sebebiyle sahabîler onu Hz. İbrahim'e benzetirdi. Hz. Ömer, hilafeti zamanında fıkhî meseleler için Muaz b. Cebel'e başvurulmasını tavsiye ederdi. Muaz geceleyin bir süre uyuduktan sonra kalkıp Kur'an okur ve namaz kılardı. Daha dinç ibadet edebilmek niyetiyle uyuduğunu, bu sebeple uykusundan da sevap beklediğini söylerdi (Buharî, "Meġāzî", 60, "İstiṭabe", 2; Müslim, "İmare", 15).
Muaz b. Cebel Resûl-i Ekrem'den 157 hadis rivayet etmiştir. Bunlardan ikisi Ṣaḥîḥ-i Buḫarî ile Ṣaḥîḥ-i Müslim'de, üçü sadece Ṣaḥîḥ-i Buḫarî'de, biri sadece Ṣaḥîḥ-i Müslim'de bulunmaktadır. Rivayetleri toplu halde Ahmed b. Hanbel'in Müsned'inde yer almıştır (V, 227-248). Pek çok konuda fetva vermesi ve sahabîlerin bilmedikleri hadisleri ona sormaları Muaz'ın çok hadis bildiğini, fakat az rivayette bulunduğunu göstermekte, Hz. Peygamber'den yazdığı hadisleri ihtiva eden bir sahîfesi olduğu da anlaşılmaktadır (Müsned, V, 228). Kendisinden Abdullah b. Ömer, Abdullah b. Abbas, Abdullah b. Amr b. Âs, Abdullah b. Ebû Evfa, Abdurrahman b. Semüre, Cabir b. Abdullah, Ebû Mûsa el-Eş'arî, Ebû Ümame el-Bahilî, Enes b. Malik gibi sahabîler; Yemen'e onunla birlikte giden Abdurrahman b. Ganm ile Abdurrahman İbn Ebû Leyla, onu Yemen'de tanıyan Amr b. Meymûn, Ata b. Yesar, Ebû Müslim el-Havlanî, Şakīk b. Seleme, Ebü'l-Esved ed-Düelî, Esved b. Yezîd, Halid b. Ma'dan, Kādî Şüreyh, Kays b. Ebû Hazim, Mesrûk b. Ecda' gibi tabiîler hadis, fıkıh ve kıraat öğrenmiştir.
Muaz'ın Allah'ı zikrederek imanı güçlendirmek gerektiğini anlatmak üzere, "Gelin, bir saat oturup mümin olalım" dediği nakledilmiş (Buharî, "Îman", 1); "Oğlum! Namaza durduğunda dünyaya veda etmek üzere olduğunu ve oraya bir daha dönmeyeceğini düşün" (İbn Ebû Âsım, s. 180); "İnsanlarla az, rabbinle çok konuş; belki o zaman kalbin rabbini görür" (Abdülhamîd Salih Hamdan, s. 67) gibi sözlerine kaynaklarda yer verilmiştir.
Abdülhamîd Mahmûd Tahmaz Muʿaẕ b. Cebel: İmamü'l-ʿulemaʾ ve muʿallimü'n-nasi'l-ḫayr, Abdülhamîd Salih Hamdan İmamü'l-ʿulemaʾ Muʿaẕ b. Cebel adlı eserleri kaleme almış, Mer'î Mecdû' Abdullah el-Karenî de Muʿaẕ b. Cebel: Aḳżıyetühû ve merviyyatühû adıyla bir yüksek lisans tezi hazırlamıştır (1400, Camiatü'l-İmam Muhammed b. Suûd el-İslamiyye el-ma'hedü'l-alî li'l-kaza).
PEYGAMBERİMİZİN MUAZ BİN CEBEL'E (R.A.) NASİHATLERİ
O, güzel konuşur, hikmetli sözler söylerdi. Güzel giyinirdi. Gençliği ve yakışıklılığı ile dikkat çekerdi Rasuli Ekrem (s.a.) Efendimiz de onu adeta bir iman en ve İslam tebliğcisi olarak yetiştirmek istemişti. Bir gün Muaz'ı karşısına aldı, şu nasihatlarda bulundu.
"Ey Muaz! Sana Allah'tan korkmayı, Ona sığınmayı, doğru konuşmayı, verdiğin sözde durmayı, herkese selam vermeyi, iyi işler yapmayı, yetimlere merhamet etmeyi ve tatlı sözlü olmayı tavsiye ederim.
Daima Kur'an'la yaşamayı, ahiret hesabının korkusunu içinden çıkarmamayı herkese şefkatli olmayı her yerde ve hiç bir zaman Allah'ı unutmamayı ve her günahın peşinden tevbe etmeyi tavsiye ederim.
Ey Muaz! Allah'ı görür gibi ibadet et ve kendini ölmüş gibi bil! Daha mühim bir şey söyleyeyim: "Dilini tut!"
Her bir cümlesi birer hayat kandili olan bu öğütler bizlerin de hayatına ışık tutuyor elhamdülillah.
Muaz bin Cebel (r.a.) Peygamber mektebinde yetişmiş bir muallim olarak Mekke Medine, Şam, Yemen ve Filistin'e kadar gitmiş, ora halkına Kur'an'ı, İslam ı öğretmiştir
Yemen hükümdarı, İslam'a girdiklerini açıklamak ve halkına İslam'ı öğretecek bir muallim istemek üzere Medine'ye elçiler göndermişti.
İlim, edeb, nezaket ve her türlü güzelliğin kaynağı Peygamber (s.a.) Efendimiz ashabına dönerek: "İçinizdenizden hanginiz Yemen'e gider" buyurur. Hz. Ebubekir (r.a.) "Ben giderim Ya Resulullah" diye ayağa kalkar. Sevgili Peygamberimiz tekrar: "Hanginiz Yemen'e gider?" diye sorar. Bu sefer Hz. Ömer (r.a.) 'Ben giderim Ya Resulullah" der. Bir müddet sonra tekrar: "İçinizden Yemen'e kim gider'" buyurunca Muaz bin Cebel (r.a.) ayağa kalkar ve "Ya Resulullah ben giderim" der. Resul-i Ekrem (s.a.) Efendimiz "Ey Muaz bu vazife senindir" buyurur.
Sevgili Peygamberimiz Muaz'ı (r.a.) uğurlarken bir müddet beraber yürürler ve vedalaşırken:
"Muaz, Belki sen bu seneden sonra beni bir daha göremeyeceksin. Belki dönüşünde benim mescidime ve kabrime geleceksin. Sana bir dava getirilirse ne ile hükmedersin?" diye sorar. Muaz (r.a.): "Allah'ın kitabı ile" der. Ya onda cevabını açıkça bulamazsan? "Peygamberin sünneti ile." Ya onda da bulamazsan? "İctihad eder, anladığımla hükmederim." diye cevap verir. Sevgili Peygamberimiz "Elhamdülillah! Allah Resulünün elçisi, Resulünün rızasına uygun söyledi." diyerek memnuniyetim ifade eder ve Muaz'a (r.a.) 'Allah seni musibetlerden, insanların ve cinlerin şerrinden muhafaza eylesin" diye dua ederler.
Muaz (r.a.) Yemen de uzun müddet kalır. Sevgililer sevgilisinin dar-ı bekaya irtihalleri haberini Yemen'de iken alır. Sonra Medine'ye döner.
Hz. Ebubekir, Muaz'ı (r.a.) müşavere heyetine alır. Hz. Ömer (r.a.) devrinde de aynı vazifeye devam eder.
Suriye valisinin Kur'an'ı ve İslam'ı öğretecek muallim istemesi üzerine Hz Ömer (r.a.), Resulullah (s.a.) zamanında Kur'an'ı ezberleyen Ubade ibnu's Samit'i (r.a.) Humus'a, Ebu'd Derda'yı (r.a.) Şam 'a, Muaz bin Cebel'i (r a) de Filistin'e gönderir. Orada İslam'ın yayılmasına gayret ederler.
Muaz (r.a) Filistin de veba hastalığına yakalanır 640 tarihinde Kudüs ile Remle arasında Amvas köyünde 35 yaşlarında vefat eder.
Cenab-ı Hak'tan onun tebliğ ruhunu bizlerde de göstermesini ve şefaatlerine nail eylemesini niyaz ederiz. Amin.
