İlk sıfırlayan Türkiye oldu

Kovid-19 salgını ile birlikte dünya büyük bir imtihan atlattı.

Eskiden milyonlarca insanın ölümünün önü alınamaz ve bunun ekonomi üzerindeki etkisine dikkat edilmezdi.

Bugün ise her bir insanın kapitalist sistemin hem yıkımı hem de devamını sağlayan yegane unsuru olduğu bir dünya var.

Kafa karıştırıcı bu gerçekliğin altında yatan nüans ise çok basit...

Her insanın yaşamak için ortaya koyduğu talebi karşılamak dünya kaynaklarının zaten yetmediği bir zaman diliminde alternatif kaynakların daha fazla kullanılması ya da dünyanın dokunulmaması gereken hassas coğrafyalarına dokunmaya ve ekonomik değer üretmeye bir an için bile ara verilmemesi demek.

Ama tüketen her insanın sağladığı üretimin oluşturduğu katma değer hem devletlerin vergi gelirleri ile pek bir hoşuna giden gelir kalemini artırırken hem de istihdam ve üretim kalemine de pozitif katkı sunuyor.

Pandemi’de üretim araçlarının durmasıyla bir andan milyarlarca insanın sadece "tüketici" pozisyonunda kaldığı korkunç bir durumla karşılaştık.

Bunun getirdiği sonucu ölçen "dünya zengini aristokratların (!)" çözümü ise “Büyük Sıfırlama” oldu.

Büyük Sıfırlama, özü itibarıyla Birleşmiş Milletlerin Sürdürülebilirlik Hedeflerini sağlamak ve üretim ile tüketim araçlarının dünyaya en az zarar vereceği dengede yürütülmesi için gereken tüm adımların atılmasını içeriyor.

Bunun üzerine birçok kurgu yapılarak insanların aşılarla öldürülmek istendiği ya da kısırlaştırılarak nüfusun kontrol altında tutulmak istendiği teorileri geliştirilse de komplo teorilerinin en güzel tarafı asla yanlışlanamaması ya da doğrulanamamasıdır.

Geleceğinden korkan bir yerküre dolusu insanın aklında açlık, barınma, enerji yoksunluğu, finansal araçlara ulaşamama, eğitim ve sağlık hizmetlerinden uzakta kalmak gibi birçok korkunun yer aldığı bir liste hazırlayabiliriz.

Bu korkuları besleyen muhalif siyasetçilerden -her ülkede olsa da- ziyade ne yapacağını bilmeyen iktidarlar daha fazla topun ağzında diyebiliriz.

Dünyanın nereye gideceğini “üstün” bakışları ile belirleyen Batılı devletlerin, "çaresizce" iktidar değiştirdiği ve “çözüm aramaya çabalamak” dışında hatırı sayılır bir çabası olmadığı gerçekliği ortada duruyor.

İtalya'nın yeni başbakanının Fransa'nın Afrika'daki sömürüsüne dikkat çekmesi bunun göstergelerinden biri aslında.

ABD’nin Çin’e karşı ekonomik gücünü kaybetmemek için her türlü ayak oyununa giriştiği düşünülünce Büyük Sıfırlama tam da istenileni sağlıyor gibi...

Yalnız ABD gibi ciddi enerji ithalatçısı bir ülke olan Çin’i farklılaştıran tek unsur finansal derinliğini ortaya koyan Avrupa olacaktır.

ABD’nin sıfırlamayı sağlayacak faiz artışları öncesinde ayak dirediğini ve artırması gereken faizi artırmadığını gördük.

Ama artık bu kısırdan çıkılarak sert faiz artırımları ile "dizginleri ele alındığı" ve bu işin nerede biteceğinden kimsenin emin olmadığı bir gerçeklik girdi hayatımıza...

Güvenli liman denilen "altın", tepetaklak olurken ABD Dolarının Türk Lirası karşısında kazandığı kıymeti dengelemek için ne emanet para ne da borç parayı bıraktık.

Ya iki katı ya hiçbir şey anlayışıyla kumarı andıran yaklaşımı benimseyen ABD’nin peşinden şu ana kadar sürüklenmeyen Avrupa’nın para politikasında çıkış yolu aradığı görülüyor.

Bu hengamenin içinde ABD ile Çin arasındaki rekabeti kendine çevirmek isteyen Türkiye’nin Türkiye Modeli ile "kendi büyük sıfırlamasını" hayata geçirdiğini gördük.

Amaç, ilk olarak ülkenin üretim gücünü tam kapasite kullanılır hâle getirmek sonrasında ise kademeli artırarak istihdam sorunlarını çözmek ve dünyaya açılmak.

Bunu başarmak kolay değil.

Nitekim artan borç oranlarına rağmen ihracatta aynı büyümeyi göremiyoruz.

Görmemiz de pek kolay değil.

Çünkü enerji yoğun bir dünyada enerji bağımlılığı yaşayan Türkiye’nin, yerkürenin ortasında yer almaktan başka anlamlı bir çözümü yok.

FED faiz artırırken TCMB’nin faiz indirmeye devam etmesinin arkasında yatan işte bu büyük sıfırlama arzusundaki dönüşümü görme isteğidir.

Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın şubat ayından sonra "Enflasyonda düşüşü göreceğiz." açıklaması aslında bu gerçeği ifası gibi...

Çünkü TL’nin düşecek yeri kalmadı artık. Dipte...

Enflasyonun da çıkacak yeri kalmadı. Tepede...

Bankalara yapılan parasal sıkışmanın getirdiği durum ile faiz artışı sağlanmadan faizin baskılanması sürecine devam edilmesi ise enflasyonu dinginleştiren bir durum...

Gelirlerin en belirgin ölçüldüğü hesap konut hesabıdır.

Bir konutun kirasının 200 katı ile ederi denk değilse parametrelerin birinde sorun vardır.

Ya balon fiyatlama ya da eksik fiyatlama gündeme gelmiş demektir.

Türkiye için çokça balon fiyatlama var.

TOKİ’nin açıkladığı 250 bin konut projesi sonrasında bankaların tüm parasal sıkılaştırmalara rağmen faizleri bir puan indirmesi ve ardından Borsa İstanbul’daki hisselerinde kıymetlerinin devre kesici uygulayacak kadar çakılması aslında birbirine bağlı bir süreç...

Ön almaya çalışan olmadığı için, aşırı fiyatlanmasını sorgulamayanların düşüşü sorguladığı garip bir durum da yaşıyoruz bu arada...

Türkiye ekonomisinin büyük sıfırlamanın ilk örneğini gösterdiği bu dönemin tam olarak son bulması 2030’ları bulacaktır.

Meclis’te çoğunluğun değişmesi ve sonrasında gelecek erken seçim beklentileri ile bu tarihe ulaşmak çok makul bir senaryo olsa gerek.

Tabii Atlantik karşısında konumlanan Asya’nın ABD Dolarına alternatif bir "rezerv para" meydana getirmesi tüm oyunu değiştirebilir.

Bunun gerçekleşme ihtimali epey az olsa da Türkiye’nin dünyanın kalanına göre daha avantajlı bir yerde durduğunu söylemekte fayda var.

Fakat bu duruşun gücünü Rusya’nın MİR kart ödeme sistemine olan bağlılık önemli ölçüde belirleyecektir.

Halihazırda Türkiye'den aldığı konutlarla vatandaşlık alan Rus iş insanlarının Türkiye üzerinden bir ekonomik aktarım seviyesine geçtiğini görmek gerekiyor.

Bu süreçte, iki ülke nakit akışını deniz yoluyla sağlayabileceği gibi cari olarak da bankalar arasında aktarım mekanizmasında MİR’i kullanamasa bile BOTAŞ’ın yaptığı gizli anlaşmalarla iki devlet arasında yüzde 25 olarak açıklanan doğal gazın ruble ile ticareti konusu kaynak aktarımına imkân tanıyacak akışı sağlayacaktır.

Mekanizmalar kurulmasına rağmen tek çekince Türkiye’nin Halkbank davasında yaşadığı gibi bir sürece girip girmeyeceği olacak.

Bu da aslında tamamıyla Avrupalıların duruşuyla alakalı...

ABD bastırsa da Türkiye’nin dış ticaretinin yüzde 60'ını gerçekleştirdiği hatta son yaşananlar sonrasında Avrupa’nın enerji güvenliğinde kilit bir konuma yükseldiği düşünülünce Türkiye’nin ekonomik sıfırlamayı siyasi olarak destekleyebileceği görülüyor.

Peki vatandaş bu kadar dengenin arasında nasıl ayakta tutulacak?

Bu karmaşık hesaplarda cevabı olmayan tek soru bu?