İslam'a göre kadına nasıl davranmalı? Peygamber Efendimiz kadınlara nasıl davranırdı? Peygamber Efendimiz kadınları uyarır mıydı?Peygamber Efendimizin kadınlara tavsiyeleri nelerdir? İslam'da kadının yeri ve önemi nedir? İslam'a göre kadın ve erkeklerin özellikleri nelerdir? Erkekler eşleriyle nasıl geçinebilir? Aile içi iş bölümü nasıl olmalıdır? Saliha kadının faziletleri nelerdir? İşte İslam'da kadının yeri...
İslam'dan önceki Arap toplumunda bazı soylu aile kızları bir takım imtiyazlara sahip olsa da umumiyetle kadının durumu çok kötüydü. Her şeyden önce bitmek bilmeyen kabile savaşları neticesinde bir ganimet malı olarak telakki edilen kadınlar daima mağdur edilmekteydi. Mesela onların cariye statüsünde alınıp satılması bir tarafa, zina ve fuhuş yapmaya zorlanarak pazarlandıkları da olurdu. Ayrıca bir kadın kocası öldüğünde hiçbir güvencesi yoktu. Kocası ölen kadın, babasının evine sığınmadan önce kocanın erkek kardeşi tarafından yakalandığında onun olurdu. Erkekler istedikleri sayıda kadınla evlenebilirlerdi. Aynı zamanda kadın her hangi bir yolla mirasçı da olamıyordu.
Kadınların böylesine istismar edildiği bir toplumda kız çocuğuna sahip olmak tahammül edilebilir bir durum değildi. Dolayısıyla bir utanç vesilesi addedilen yeni doğmuş kız çocukları, zaman zaman ailelerince diri diri toprağa gömülürlerdi.
Hasılı İslam öncesi Arap toplumunda kadın, umumiyetle cinsî yönden istismar edilmiş, sosyal ve iktisadi bakımdan sahip olması gereken haklardan mahrum bırakılmıştı.
İslam'ın gelmesiyle birlikte kadının konumunda önemli değişiklikler olmuştur. Dinimiz, zina ve fuhuş için önleyici tedbirler alması yanında, her Müslümanın kanının, malının, namusunun mukaddes ve dokunulmaz olduğunu ilan ederek öncelikle kadınlara sahip çıkmıştır. Artık kadın iffetsizliğe zorlanmayacak hatta onun iffetine gölge düşürücü sözler bile söylenmeyecekti. (en-Nur 24/23, 33)
KADIN VE ERKEKLERİN ÖZELLİKLERİ
Kadın ve erkek Allah'ın kulu olmaları bakımından eşit statüde bulunmakla birlikte fizyolojik ve psikolojik olarak her birinin kendine has özellikleri vardır. Hayatın düzeni ve fıtrat gereği olan bu durum kadınla erkeğe, birbirlerine üstünlük taslama hakkı vermez. Zira ayet-i kerîmede şöyle buyrulur:
"Allah'ın sizi birbirinizden üstün kıldığı şeyleri hasretle arzu etmeyin. Erkeklerin de kazandıklarından nasipleri vardır. Kadınların da kazandıklarından nasipleri vardır. Allah'tan lütfunu isteyin. Şüphesiz Allah her şeyi bilmektedir. " (en-Nisa 4/32)
Dolayısıyla kadın ile erkeğin hayat yolculuğunda birbirlerinin rakibi değil de yardımcısı olduğu unutulmamalıdır. Nitekim Kur'an-ı Kerîm'de bir taraftan "Kadınlar sizin siz de kadınların elbisesisiniz." (el-Bakara 2/187) buyrulurken diğer taraftan söz konusu durum Allah'ın varlığının delilleri olarak şöyle ifade edilmektedir:
"Kaynaşmanız için size kendi cinsinizden eşler yaratıp aranızda sevgi ve merhamet peyda etmesi O'nun varlığının delillerindendir. Doğrusu bunda iyi düşünen kimseler için dersler vardır." (er-Rûm 30/21)
Öte yandan Kur'an-ı Kerîm kadını anne olarak ele almış, Allah'a kulluğun ardından ana babaya iyilikte bulunmanın lüzumu üzerinde durmuş, bilhassa yaşlılıklarında onlara "öf" bile demenin doğru olmayacağını ifade etmiştir. (el-İsra 17/23)
Kur'an-ı Kerîm'in kadına bakışıyla Peygamberimiz'in söz ve uygulamaları tabii olarak aynı minval üzeredir. Efendimiz büyük bir iltifat olarak onlar hakkında:
"Cennet anaların ayakları altındadır." (Suyûtî, el-Camiu's-sağîr, I, 125)[1] buyurmuştur.
Efendimiz'in bu yaklaşımıyla kadınlar onun şahsında, kendilerine şefkat ve merhamet eden, eşleriyle anlaşmazlıklarında ara buluculuk yapan, haklarını koruyan, erkeklere hanımlarına iyi davranmalarını öğütleyen ve yaşayışıyla da buna örnek olan bir dost ve hami bulmuşlardır.
Nebiyy-i Muhterem, horlanan, aşağılanan hatta zaman zaman dövülen kadınları adeta yetimler gibi telakki etmiş ve şöyle buyurmuştur:
"Allahım! İki zayıf kimsenin, yetimle kadının hakkını zayi etmekten herkesi şiddetle sakındırıyorum." (İbn-i Mace, Edeb, 6)
İman dairesine girerek İslam ahlakıyla mücehhez olan her insan, kadınlara, bilhassa kendi hanımına karşı nezih davranışlar sergilemelidir. Fahr-i Kainat, ümmetin erkeklerine şu tavsiyede bulunmaktadır:
"Mü'minlerin îman bakımından en mükemmeli, ahlakı en iyi olanıdır. Sizin en hayırlınız, kadınlarına karşı hayırlı olanlardır." (Tirmizî, Rada, 11)
Hz. Peygamber bu ölçüyü bir başka hadîs-i şerîfinde şöyle dile getirmektedir:
"Hayırlınız, aile fertlerine hayırlı olandır. Ailesine en hayırlı olanınız ise benim." (Tirmizî, Menakıb, 63; İbn-i Mace, Nikah, 50)
Peygamberimiz hanımlarını döven erkekleri de muhtelif şekillerde uyarmış ve bunlara karşı daima memnuniyetsizliğini ifade etmiştir. Bir keresinde kocaları tarafından dövülen bazı kadınlar, onları şikayet etmek üzere Hz. Peygamber'in evine gelmişlerdir. Bunun üzerine Resûl-i Ekrem:
"– Kadınlarınızı döven o kimseler, sizin hayırlınız değildir." buyurmuştur. (Ebû Davûd, Nikah 42; İbn-i Mace, Nikah, 51)
Yine Resûlullah bir gün hutbe okurken erkeklere şöyle seslenmiştir:
"– Sizden biriniz hanımını köleyi döver gibi dövmeye kalkışıyor. Muhtemelen o akşam, onunla aynı yatakta yatacaktır." (Müslim, Cennet, 49)
Bir başka hadis-i şerifte de Resûlullah şöyle buyurmuştur:
"Bir mü'min hanımına buğzetmesin. Onun bir huyunu beğenmezse, bir başka huyunu beğenir." (Müslim, Rada`, 61)
Kadın erkek her insanın başarılı veya başarısız olduğu yahut yanılarak hata yaptığı anlar olabilir. İşin böyle olması kaçınılmazdır. İnsanları, imkanlarına ve kabiliyetlerine göre değerlendirmek, meseleleri konuşarak rıfk ve mülayemetle çözmek gerekir. Bu, Hz. Peygamber'in metodudur. Nitekim o, kadınlara karşı Cahiliye kabalığından kalma alışkanlıklarını devam ettiren bazı kimselere şöyle seslenmiştir:
"…Kadınlara iyi davranmanızı tavsiye ediyorum. Zira kadın kısmı kaburga kemiğinden yaratılmıştır. Kaburga kemiğinin en eğri yeri üst tarafıdır. Eğri kemiği doğrultmaya kalkarsan kırarsın. Kendi haline bırakırsan, yine eğri kalır. Öyleyse kadınlar hakkındaki tavsiyemi tutunuz." (Buharî, Enbiya 1; Müslim, Rada' 60)
Bir başka rivayette:
"Kadın kaburga kemiği gibidir. Onu doğrultmaya kalkarsan kırarsın. Eğer ondan faydalanmak istersen bu haliyle de faydalanabilirsin." buyrulmuştur. (Buharî, Nikah 79; Müslim, Rada` 65)
ERKEKLER EŞİYLE NASIL GEÇİNEBİLİR?
Efendimiz bu hadisleriyle bize kadının yaratılışına dair biyolojik bilgi vermek istememiştir. Bize kadınla nasıl geçinmek gerektiğini temsilî yolla anlatmıştır.
Bazı alimler hadîs-i şerîfteki: "Kaburga kemiğinin en eğri yeri üst tarafıdır." ifadesini, kadının en problemli tarafı dilidir, şeklinde yorumlamışlardır. (İbn-i Hacer, Fethu'l-Barî, IX, 253) Kadının cehenneme dili yüzünden gireceğini belirten şu hadîs-i şerîf bu yorumu desteklemektedir:
"Siz çok lanet eder ve kocanızın iyiliklerini görmezden gelirsiniz." (Buharî, Hayız, 6)
Lanet ve iyiliği inkar dille yapılır. Kocasının maddî durumunu düşünmeden konu komşuda gördüğünü kendi evinde de isteyen, dediği olmazsa hırçınlaşan, aile sırlarını olur olmaz kimselere açan, sağda solda dedi kodu yapan kadın, bütün bu kötü davranışlarını diliyle gerçekleştirir.
SALİHA KADININ FAZİLETİ
Diğer taraftan Efendimiz İslam ahlakını özümsemiş, nitelikli bir hanımın erkekler için bulunmaz bir nimet olduğunu şöyle belirtmiştir:
"Dünya geçici bir faydadan ibarettir. Onun fayda sağlayan en hayırlı varlığı saliha kadındır." (Müslim, Rada`, 64)
Bu hali Resûl-i Ekrem Efendimiz bir başka hadisinde ne güzel anlatır:
"İnsanı mutlu eden üç şey vardır: Saliha kadın, iyi bir ev, iyi bir binek. İnsanı mutsuz eden üç şey ise kötü bir kadın, kötü bir ev ve kötü bir binektir." (İbn-i Hanbel, I, 168)
PEYGAMBERİMİZ KADINLARI UYARIR MIYDI?
Bununla birlikte Peygamberimiz'in, duyduğu ve gördüğü bazı olumsuz tavırlar sebebiyle kadınları zaman zaman şiddetli bir üslubla uyardığı da olmuştur. Cabir anlatıyor:
Resûlullah ile birlikte bayram namazına katıldım. Efendimiz hutbeden önce, ezansız ve kametsiz namaza başladı. Sonra Bilal'e dayanarak kalktı. Allah'tan korkmayı ve O'na itaati emretti. İnsanlara vaaz edip (ölümü, ahireti, cenneti, cehennemi) hatırlattı. Sonra kadınlar bölümüne geçti. Onlara da aynı şekilde vaaz etti, hatırlatmalarda bulundu ve:
"– Allah için tasadduk edin, zira sizin ekseriyetiniz cehennem odunusunuz!" buyurdu.
Yanakları kararmış itibarlı kadınlardan biri kalkarak:
– Niçin ey Allah'ın Resûlü? (niye cehennem odunlarıyız?) dedi. Resûlullah ise şöyle buyurdu:
"– Zira siz kadınlar çok şikayette bulunuyor, kocalarınıza nankörlük ediyorsunuz."
Bunun üzerine kadınlar zînet eşyalarından tasadduk etmeye başladılar. (Müslim, Îdeyn, 4)
Hz. Peygamber'in kadınlara merhamet ve şefkatle muamelesinin, sahabiler üzerindeki tesirine de değinmek gerekir. Abdullah bin Ömer der ki:
"Biz Resûlullah zamanında hakkımızda bir vahiy gelir korkusuyla hanımlarımıza istediğimiz gibi davranmaktan sakınırdık. Allah Resûlü vefat edince istediğimiz gibi konuşup davranmaya başladık." (Buharî, Nikah, 80)
PEYGAMBERİMİZ KADINLARA DERS VERDİ Mİ?
İnsanları Hakk'a davetle emrolunan Efendimiz İslam'ı kabul eden herkese, kadın erkek ayırımı yapmaksızın dinin ahkamını öğretmeye çalışmıştır. Umûmî vaazları dışında zaman zaman kadınlara has vaazları da olmuştur. Yukarıda kaydedilen hadiste kadınların sadakaya teşvik edilmesi Efendimiz'in bu vaazlarından birinde vuku bulmuştur. Allah Resûlü'nün sohbetlerinden genelde erkeklerin istifade ettiğini düşünen bazı kadınların, Efendimiz'den özel sohbet talebinde bulunduklarını görmekteyiz. Ebû Said el-Hudrî'nin naklettiğine göre bir kadın Resûlullah'a geldi ve:
– Ey Allah'ın Resûlü! Senin sözlerinden hep erkekler istifade ediyor. Biz kadınlara da bir gün ayırsan, o gün toplansak ve Allah'ın sana öğrettiklerinden bize de öğretsen! dedi. Hz. Peygamber:
"– Peki, şu gün şurada toplanınız!" buyurdu.
Kadınlar toplandılar. Nebî de gidip Allah'ın kendisine bildirdiklerinden onlara öğretti. (Buharî, İ'tisam 9; Müslim, Birr, 152)
Hanım sahabîler bir taraftan Hz. Peygamber'in vaazları ve konuşmaları yoluyla İslam'ın ahkamını öğrenmeye çalışırken diğer taraftan karşılaştıkları problemlerin çözümü ve akıllarına gelen soruların cevabını alabilmek için Resûlullah'a başvurma imkanına da sahiptiler. Efendimiz de bunlara değer verir ve sorularına mukabelede bulunur, problemleriyle ilgilenirdi. (Müslim, Fedail 76; Ebû Davûd, Edeb 12)
KADIN SAHABİNİN CESARETİ
Sahabi kadınlarından bazısı en mahrem sayılacak konularda bile Hz. Peygamber'e soru sormaktan çekinmezdi. Enes bin Malik'in annesi Ümmü Süleym, Resûlullah'a kadınların ihtilam olduklarında gusletmelerinin gerekip gerekmediğini sormuştur. (Buharî, İlim, 50) Esma bint-i Şekel adındaki bir kadın sahabi de Hz. Peygamber'e gelerek hayızdan temizlendikten sonra nasıl yıkanılacağını sormuştur. Esma'nın cesaretine hayran kalan Hz. Aişe:
"Ensar kadınları ne iyi kadınlardır. Dinlerini öğrenmek hususunda onlara haya mani olmuyor" demiştir. (Müslim, Hayız, 61)
Ümmü Ümare anlatıyor:
– Ya Resûlallah her şeyi erkekler için görüyorum, hiçbir şekilde kadınlardan bahsedildiğini görmüyorum, dedim.
Bunun üzerine şu ayet nazil oldu:
"Şüphe yok ki erkek ve kadın Müslümanlar, erkek ve kadın mü'minler, itaat eden erkekler ve kadınlar; doğru sözlü erkekler ve kadınlar, sabırlı erkekler ve kadınlar, gönülden bağlanan erkekler ve kadınlar, sadaka veren erkekler ve kadınlar, oruç tutan erkekler ve kadınlar, iffetlerini koruyan erkekler ve kadınlar, Allah'ı çokca zikreden erkekler ve kadınlar, işte Allah bunların hepsine mağfiret ve büyük ecir hazırlamıştır." (Ahzab, 33/35) (Tirmizi, Tefsir, 33/14)
Başta ümmühatü'l-mü'minînden bazı hanımlar olmak üzere birçok kadın sahabî Peygamberimiz'in hadislerini öğrenip nakletme konusunda temayüz etmişlerdir.[2] Öyle ki Hz. Aişe annemiz en çok hadis rivayet eden (müksirûn) yedi sahabîden biridir. (Irakî, s. 350) Ayrıca o, fıkıh, şiir, nesep ve tıp ilimlerinde de uzmandır. (İbn Hacer, el-İsabe, IV, 360)
ASR-I SAADETTE KADINLAR OKUMA-YAZMA BİLİR MİYDİ?
Cahiliye döneminde okuryazar oranı pek yüksek olmamasına rağmen bazı hanım sahabilerin okuma yazma bildiklerini görüyoruz. Mesela okuma yazma bilen Şifa bint-i Abdillah'ın, Efendimiz'in tavsiyeleriyle hanımı Hafsa'ya okuma yazma ve diğer bazı şeyleri öğrettiği nakledilmektedir. (Ebû Davûd, Tıb, 18; Kettanî, I, 49, 50)
PEYGAMBERİMİZİN KADINLARA TAVSİYELERİ
Ayrıca erkekler ve kadınların biyolojik ve ruhî farklılıklarını göz önünde bulunduran Resûlullah kadınlara evleriyle meşgul olmalarını tavsiye etmiştir. Mesela bir hadislerinde:
"Sizlere evlerinizi tavsiye ederim, çünkü sizin cihadınız evinizdedir" buyurmuştur. (İbn-i Hanbel, VI, 68) Yine Allah Resûlü "…Kadın, kocasının evinde çobandır ve güttüklerinden sorumludur…" (Buharî, Vesaya, 9; Müslim, İmare, 20) buyurarak kadının evinin işlerini iyi bilmesi gerektiğine dikkat çekmiştir.
AİLE İÇİ İŞ BÖLÜMÜ
Aile içi iş bölümü yaparken Peygamberimiz'in, kızı Hz. Fatıma'ya ev işlerini, damadı Hz. Ali'ye de harici işleri tavsiye ettiğini görüyoruz. (Kasanî, Bedaî', IV, 24)
Kaynak: Üsve-i Hasene 2, Erkam Yayınları
