Beslenme ihtiyacını (süt,et,yağ,bal,deri...) gibi hayvansal gıdalarla beslenmeye karşı olan bir anlayıştır. Son zamanlar Türkiye'de de çoğalan Vegan anlayışını sizler için araştırdık. Vegan nedir? Vegan beslenme nedir? Veganlığın tarihi
gibi soruların cevabı haberimizde.
VEGAN NEDİR?
Vegan kelimesi, 1944 yılında Elsie Shrigley ve Donald Watson tarafından vejetaryen (vegetarian) kelimesinden türetilmiş. Veganizm, et ve süt ürünleriyle birlikte hayvan kaynaklı yumurta, bal, deri, süet, yün ve ipek gibi ürünleri de reddeder." Veganlığın temelinde çevreyi koruma, sağlıklı beslenme, dini inanışlar gibi sebepler olsa da; en büyük neden, hayvanlara saygı... Günümüzde çiftliklerde hayvanların çok kötü şartlarda yetişmekte, eziyet görmekte ve bazılarının çok cani yöntemlerle öldürülmekte olduğu sır değil.
Öte yandan vegan beslenme, dikkat edilmezse kalsiyum, protein, B12 vitamini ve D vitamini gibi bazı eksikliklere yol açabilir. Ancak iyi dengelenmiş bir vegan diyeti, son derece sağlıklı. Hatta bu tip vegan diyetin, çocuklar için bile uygun olduğu ortaya konmuş. Veganlığın bir yaygın çeşidi de, çiğ veganlık (raw veganism) olarak biliniyor. Çiğ veganlıkta hayvansal ürünlerle beraber, yüksek ısıda pişmiş her türlü yiyecek reddediliyor.
Peki veganlar ne yiyorlar? İnek sütü yerine soya sütü, peynir yerine tofu veya soya sütüyle yapılmış peynir, ymurta yerine nişastalı ve patates/kabak püreli karışımlar, yoğurt yerine de vegan maya ve soya sütüyle yapılan vegan yoğurdu yiyorlar. Vegan ürünlerin tadını diğerlerinden ayırmak çok zor, ayrıca bu ürünler çok lezzetliler. Yurtdışında veganlar için çok çeşitli ürün bulmak kolay; vegan burgerler, pizzalar, dondurmalar, kurabiyeler ve pastalar herhangi bir markette bulunabiliyor. Ancak veganlık Türkiye'de pek yaygın olmadığından, organik ürün satan marketler dışında bu ürünleri bulmak kolay değil.
VEGANLIKTA SU ÖNEM ARZ EDİYOR
Vegan beslenme piramidine göre her şeyin temeli su… Günde en az 8-10 bardak su tüketmek gerekiyor. 3-5 porsiyon sebze ve 2-4 porsiyon meyve yenebiliyor. Tahıllara gelince, onlar da 6-11 porsiyon kısıtlama olmadan tüketilebiliyor.
Et, süt, peynir yerine tüketilen besinlerin 2-3 porsiyon ve orta miktarda, aynı şekilde baklagillerin de yine orta miktarda 2-3 porsiyon yenmesi öneriliyor. Diğer beslenmelerdeki gibi, yağlar, tatlılar ve yemişler çok az miktarda olmak koşuluyla, arada bir öneriliyor.
Birçok ünlü, vegan tarzı yaşamı benimsemiş. Bunlardan bazıları Pamela Anderson, Joaquin Phoenix, Daryl Hannah, Alanis Morissette, Bryan Adams, Sinead O'Connor, Carrie Anne Moss, Natalie Portman ve Tobey Maguire.
Vejetaryen beslenme yaygınlaşmışken, vegan beslenmenin bilinirliği, özellikle ülkemizde yeni yeni artmaya başladı. Yemek kültürümüz çokça et ve süt ürünü içerdiği için vegan beslenme hala bize uzak bir kavrammış gibi geliyor. Aslında arkasında etik bir söylem barındıran veganizm, lezzetli yiyecekler yemeye veya vücudumuzun gereken besinleri almasına engel değil.
Vegan beslenme nedir?
Vegan beslenmede bitkisel besinler tüketilir
Veganlığın tarihi
1940'lardan beri dile getirilmeye başlanan ve alternatif bir tüketim biçimini savunan veganlık, 1944'te Vegan Birliği'nin kurulmasıyla kurumsal bir kimlik de kazanıyor. Sadece beslenme alışkanlıklarını değiştirmekle bitmeyen veganlık, hayvanların sömürüsüne dayanan her türlü tüketim zincirinin karşısında durmayı gerektiriyor. Örneğin; hayvanlar üzerinde denenen ilaçlardan tutun da, hayvanların yarıştırıldığı müsabakalara kadar pek çok şey veganlığın karşısında durduğu konular arasında. Beslenmenin günlük hayatın vazgeçilemez bir parçası olması nedeniyle, veganlığın da görünürlüğü en fazla olan uygulaması.
Pek çok farklı yemeğin vegan uyarlaması bulunuyor
Neler yeniyor, neler yenmiyor
Vegan beslenmenin çeşitleri olsa da, özetle hayvansal ürün barındırmayan besinlerle beslenmeye dayalı bir diyet. Vejetaryenlikten farklı olarak veganlıkta süt ürünlerinin ve bal gibi yiyeceklerin de tüketilmediğini görüyoruz. Et ve süt tüketmeye alışmış pek çoklarına hayvansal gıda tüketmemek imkansız gelse de, vegan beslenme sıkılmayacağınız kadar yiyecek opsiyonu sunabiliyor. Sütü çok sevmeniz, balsız yapamamanız, her hafta burger yemeniz vegan olmanıza engel değil. Alıştığınız tatları da özlemeden, vegan benzerleriyle nefsinizi köreltmeniz mümkün. Soya sütü, hayvansal sütün yerini tutarken sevdiğiniz bir reçel çeşidini balın opsiyonu olarak görebilirsiniz. Soya kıyması, tofu, kinoa derken vegan beslenme sayesinde marketlerdeki sağlıklı seçenekler de artıyor. Durum böyleyken, vegan yemek tarifleri aslında başka türlü tadına varılamayacak lezzetler sunabiliyor. Örneğin;
Vegan beslenme: Kinoalı salata
Vegan Tarifler: Avokado tostu
Vegan beslenme nedir?
B12 vitamini çoğunlukla hayvansal ürünlerde bulunuyor
Vegan beslenme ve sağlık
Vegan beslenme ve sağlık ilişkisi üzerine çok konuşulmuş ve araştırma yapılmıştır. Vegan beslenmenin özellikle protein ve B12 eksikliği yaratıp yaratmadığı çokça konuşulmuştur. Bitkisel yiyecekler yoluyla protein almak hayvansal gıdalara nazaran daha zor olsa da, protein eksikliği vegan veya vejetaryen olmayan insanlarda da hayli gözlenen bir durum. Veganlar, protein ihtiyaçlarını çoğunlukla soya gibi bakliyat ürünlerinden veya veganlara yönelik üretilmiş yüksek proteinli yiyeceklerden karşılarlar. Yani, planlı ve özenli bir beslenmeyle protein eksikliğinden uzak durmak hiç de zor değildir. B12 vitamini için ise durum daha farklı. Pek çok vegan, B12 desteği almayı tercih eder. Çünkü B12 bitkisel ürünlerde az bulunan ve bağışıklık sistemi, zeka, hafıza için önem taşıyan bir vitamindir. Özellikle hamilelik döneminde vegan anne adaylarının ek destek olarak kullanması önerilmektedir. Tüm bunlar göz önüne alındığında aslında veganizm, beslenmeye olan bilincimizi artırması sebebiyle sağlığımız için de faydalı bir yaşam tarzıdır. Hele ki sağlıksız beslenen, fast-food alışkanlıkları olan birinin vegan beslenmeyi sağlık yönünden eleştirmesi tezat bir durum oluşturmaktadır.
Akdeniz mutfağının leziz zeytinyağlılarının çoğu vegan beslenmeye uyumlu
Türk mutfağından vegan örnekler
Gelelim geleneksel Türk mutfağındaki vegan seçeneklere. Her ne kadar et ve süt tüketimine dayalı gibi görünse de pek çok geleneksel yemek veganlar için hem lezzetli hem de sağlıklı seçeneklerdir. Bakliyatın çokça kullanıldığı mutfağımızda protein içeren lezzetli tarifler bulmak hiç de zor değildir. Biraz daha Orta doğu mutfağına ait duran humus, falafel gibi yiyecekler de hem damak tadımıza uygun, hem de vegan besinlerdir. Öte yandan, zeytinyağlılar yönünden zengin olan Akdeniz mutfağı ise pek çok lezzetli seçenek sunabilir. Hem geleneksel, hem vegan bir tarife şuradan göz atabilirsiniz. Tüm bu örnekleri, vegan beslenmenin çok zor olduğunu düşünenlerin aklına getirmesi faydalı olacaktır.
Yazımızı pratik bir vegan tarifle noktalayalım:
Mısır unlu vegan krep
Malzemeler:
150 ml soya sütü
2 çorba kaşığı mısır unu
4 çorba kasığı un
Çeyrek paket kabartma tozu
Çok az tuz veya seker
Yapılışı:
Tüm malzemeleri bir kapta karıştırdıktan sonra, tavaya bir kaç damla bitkisel yağ ekleyin. Hazırladığınız karışımdan tavanızın büyüklüğüne göre çok kalın olmayacak şekilde bir miktar dökün. Bir tarafı kızardığında öbür tarafını çevirin. Krepinizi içine reçel ve meyveler koyup sararak servis edebilirsiniz.
