Zekat, lügatte; artış, temizlik ve bereket demektir. İslam'da ise, dinen zengin olan kimselerin mallarının belli bir miktarını, ihtiyacı olan Müslümanlara zekat niyetiyle vermeleri manasına gelir. Fakirin hakkı çıkarılarak malı, cimrilik kirinden arındırarak da şahsı temizlediği ve malda berekete sebep olduğu için bu ibadete zekat denilmiştir. Âyet-i kerimelerde buyuruldu ki: "Onların mallarından zekat al ki, bununla onları temizleyesin ve arındırasın." (Tevbe: 103) "Siz hayır yolunda ne harcarsanız, Allah onun yerini doldurur." (Sebe 39) Ayrıca malı temizleyip sıhhat ve kemaline sebep olduğu ve kişinin imanındaki sadakat ve olgunluğu gösterdiği için zekata "sadaka" da denilmiştir.
Bir şeyin önemi, insanlığın ona olan ihtiyacı ve te'min ettiği fayda ile ölçülür. Zekatın; zekat veren, zekat alan ve zekat alınıp verilen toplumda sağladığı faydalar göz önüne alındığında, onun ne derece büyük bir ehemmiyet ifade ettiği kendiliğinden ortaya çıkar. Zekat, her şeyden önce kulun, Allahü Teala'nın yüce emrine itaat edip, kulluğunu göstermesinin en güzel bir nişanesidir. Çünkü, zekat vermeyi Allahü Teala emretmiştir. Kulun vazifesi de; Rabbi tarafından emrolunduğu şeyi, yapmaktır. Müslüman; sevdiği, inandığı Rabi'nden aldığı bu yüce emri; canının yongası olan malını hiçbir maddî karşılık beklemeden vererek yerine getirir.
Zekat, aynı zamanda Allah'ın nimetlerine karşı bir şükürdür. Müslüman şöyle düşünür; elimdeki bu servet, bana yüce Allah'ın bir ihsanıdır. Nice insanlar vardır ki, benden daha güçlü ve daha bilgili oldukları halde bu mal varlığından yoksundurlar. Dolayısıyla yüce Mevla'nın nimetlerine karşı şükretmek gerekir. İşte bu şükür, farz olan zekatın ödenmesiyle yerine getirilmiş olur. Müslüman, böylece şükür vazifesini yerine getirirken, aynı zamanda malının bereketlenip artmasını sağlayacak önemli bir iş de yapmış oluyor. Çünkü ayet-i kerimede buyuruluyor ki: "Eğer şükrederseniz, ben nimetlerimi daha da artırırım, ama nankörlük ederseniz, haberiniz olsun ki, azabım pek şiddetlidir!" (İbrahim 7) Bir hadisi serifte de: "Mallarınızı zekatla koruyunuz, hastalarınızı sadaka ile tedavi ediniz, bela dalgalarını da dua ile karşılayınız." (El-Cami'us-Sağir 3728) buyurulmaktadır.
Zekat; müminlerin Allah sevgisini, mal ve servet sevgisinden üstün tuttuklarının güzel bir göstergesidir. Çünkü zekatını veren kimse, hiçbir maddî karşılık beklememektedir. Bunu, sadece ibadet niyetiyle Allah rızası için yapmaktadır. Binaenaleyh zekat vermek; "Ey müminler! Mallarınız ve çocuklarınız sizi Allah'ı anmaktan alıkoymasın, böyle olanlar hüsrana uğrayanlardır." (Münafikun 9) ayet-i kerimesinin işaret ettiği manayı gerçekleştirir.
Zekat, çok kuvvetli bir iman alametidir. Öyle ki müminlerle savaşan müşrikler, tevbe edip namaz kılmaları ve zekat vermeleri halinde, savaş hali ortadan kalkar ve o kişiler müminlerin din kardeşi oluverirler. Allahü Teala şöyle buyuruyor: "O halde, hürmetli (yasak) aylar çıkınca, artık o müşrikleri bulduğunuz yerde öldürün; onları yakalayıp esir edin, onların geçebileceği bütün geçit başlarını tutun. Eğer tevbe eder, namaz kılar ve zekatı verirlerse, onları serbest bırakın. Allah'ın mağrifeti ve rahmeti boldur." (Tevbe 5)
Kalplerde büyük bir yer tutan mal mülk sevgisi, insanı yüksek duygulardan yoksun bırakır ve bazen insanı fena işler yapmaya sürükler. İşte zekat sayesinde, kalbin bu zararlı duygusuna ve meyline direnilmiş ve nefis de cimrilikten kurtulmuş olur.
Zekat, muhtaçlar açısından da son derece önemlidir ve onlar için çok büyük bir sosyal güvencedir. Çünkü zekatın kimlerden alınıp kimlere verileceği, bizzat Kur'an-ı kerimde açıkça bildirilmiştir.
Zekat, insanlar arasındaki dayanışmanın sağlanmasına yardımcı olur. Zenginlerle fakirler arasındaki mesafeyi daraltır. Fakirlerin gönüllerinde, zenginlere karşı doğabilecek kıskançlık ve kin ateşini söndürür. Peygamber efendimiz: "Zekat, İslam'ın köprüsüdür." (El-Cami'us-Sagir 4589) buyurmuştur.
Zenginin; yaşadığı ve para kazandığı çevreye bir teşekkür borcu vardır. Bu borç da, o çevredeki yoksul ve perişan insanlara yardım elini uzatmaktır. Âyet-i kerimede buyuruldu ki: "Zenginlerin mallarında fakir ve yoksulların hakkı vardır." (Zariyat 19)
