Türkiye’de ilme, sanata, kültüre hizmet eden vakıf, dernek ve cemiyetler vardır. Onlardan biri de İstanbul’un Fethi’nin 500. Yıldönümü münasebetiyle kurulan ve 75. Yaş’ını idrak eden İstanbul Fetih Cemiyeti’dir. Beyazıt Çarşıkapı’da Yeniçeriler Caddesi üzerinde bulunan Kara Mustafa Paşa Medresesi’nde hizmet veren veriyor,

Osmanlı devrinde İkinci Meşrutiyet’ten sonra Fetih kutlamalarının yapıldığını biliyoruz. Cumhuriyet döneminde bu merasimlere ara veriliyor. Ancak Demokrat Parti’nin iktidara geldiği 14 Mayıs 1950 tarihinden sonra bu çalışmalar yoğunluk kazanmaya başlıyor. 1953 yılı yaklaşırken bu amaçla bir araya gelenler, 13 Şubat 1950 tarihinde bir dernek kurulmasına karar verirler. Dernek aynı yılın ve ayın 28’nde kurulur. İstanbul Fetih Cemiyeti, 3/11614 sayılı Bakanlar Kurulu kararı ile ‘Kamu yararına çalışan bir dernek’ kabul edilir. Kurulduğu sırada derneğin fahri başkanı İstanbul Vali ve Belediye Reisi’ydi. Cemiyetin kurucuları arasında o devirdeki sanat, ilim, kültür, basın, bürokrasi ve iş dünyasından 130 kadar önemli kişi vardır. Kuruluş sırasındaki adı, İstanbul'un 500. ve Müteakip Fetih Yıllarını Kutlama Derneği’dir. İsmi daha sonraları İstanbul Fethi Derneği, ardından İstanbul Fetih Cemiyeti olarak değiştirilecektir.

İstanbul Fetih Cemiyeti’nin yönetiminde tanınmış simalar vardır ancak maruf olan ve ömrünü bu hizmetlere adayan mimar mühendis Ekrem Hakkı Ayverdi, bu yolda en çok hizmet edeceklerin başında yer alır. Zaten ismi, âdeta cemiyetle özdeş hâle gelir. Cemiyet anılınca Ekrem Hakkı Bey hatırlanır, Ekrem ve Sâmiha Ayverdi denilince de cemiyet akla gelir. Üçüncü isim, Yahya Kemal’in hatırasına sahip çıkan ve eserlerini neşreden edebiyat tarihçisi Nihad Sâmi Banarlı’dır.

Merzifonlu Kara Mustafa Paşa tarafından 1694 senesinde Hadis Medresesi olarak kurulan bu tarihî binada, 10 oda ve revaklı dershane bulunuyor. Medrese içindeki Sübyan Mektebi ise yıllar sonra Yahya Kemal Müzesi hâline getirildi. Aziz şairimizin hususi eşyaları, burada sergileniyor. Dershane ise asli hüviyetine uygun biçimde kullanılırken Prof. Dr. Mustafa Fayda Hocamız yıllardan beri burada ders veriliyor.

İstanbul Fetih Cemiyeti’nin kuruluş gayesi, önce her yıl 29 Mayıs’ta yapılan İstanbul’un Fetih Kutlamalarına katılmak, eski eser ve abidelerimizin korunması ve restorasyonu, tarihimiz ve coğrafyamız ve tercihan İstanbul, İstanbul kültürü, Fatih Sultan Mehmed ve İstanbul’un fethiyle ilgili araştırmalar yapmak, yapılanlara destek olmak, bunların sonuçlarını yayınlamak ve bu hususta yurt içi ve yurt dışında bulunan kuruluşlarla işbirliği yapmak. Ayrıca müsamere, konferans ve ilmî toplantılar da çalışma sahası içindedir. Çalışmalar için bu çatı altında ilmî komiteleri oluşturuluyor.

Dernek, kuruluşundan itibaren Balıkpazarı’nda Akosman Hanı ve Büyük Postahane Caddesi’nde Garanti Hanı ve Fatih Başkurşunlu Medreseleri gibi çeşitli binalarda ikamet ettikten sonra 1961’de bugün de içinde bulunduğu Merzifonlu Kara Mustafa Paşa Medresesi’ne taşındı. Kuruluşundan sonra 1953 yılına kadar cemiyetin başkanlığını meşhur Osmanlı tarihçimiz İsmail Hâmi Danişmend yaptı. Daha sonra Abdülhak Kemal Yörük iki yıl bu görevi yerine getirdi. Cemiyette en uzun ömürlü başkanlık yapan ise “Büyük Reis” ve “Rumeli Beylerbeyi” lâkabıyla anılan Ekrem Hakkı Ayverdi’dir; bu hizmetleri 1955 yılından 1984’e kadar yürüttü. Vefatından sonra Uğur Derman dört yıl boyunca vazifeyi üstlendi, ardından Ekrem Hakkı Ayverdi’nin eşi İlhan Ayverdi iki yıl kadar bu hizmeti yürüttü. İlhan Ayverdi’den sonra nöbeti devralan Prof. Dr. Mehmet Karpuzcu, bugün de aynı görevi sürdürüyor. Ekrem Hakkı Ayverdi’den sonra en uzun başkanlık dönemi ise İbrahim Aydın Yüksel’e nasip oldu. Mimar Yüksel, sanat camiasında “Ekrem Hakkı Ayverdi’nin hayrü’l halefi” kabul ediliyor.

İstanbul Fetih Cemiyeti çatısı altında gerçekleştirilen faaliyetler çoktur. Kurulduğu tarihten itibaren 2012 tarihine kadar tüzüğünde bulunan gayelere uygun olarak her yıl 29 Mayıs’ta İstanbul Valiliği, 1. Ordu ve İstanbul Belediyesi’nin işbirliği ile gerçekleştirilen İstanbul’un Fetih kutlamalarına bir temsilcisinin konuşması ile katılıyor. Aynı günde veya haftada çeşitli konferans, sempozyum, konser ve sergiler tertip ediyor. Bu meyanda, 29 Mayıs 1953 tarihindeki 500. Fetih yılı kutlamalarını, Devlet ve hükümet çapında organize etti. Bu çalışmalar sırasında hâlâ önemini koruyan çeşitli araştırma eserleri ve kartpostallar bastırdı, bronz ve altından Fatih rozet ve madalyonları yaptırdı. İstanbul’un Fethi’nin 500. yıl dönümünün birer hatırası olarak 12 yere mermer kitâbe ve sütun hazırlattırılarak dikildi. İstanbul Fetih Cemiyeti bünyesinde 1954’de “İstanbul Enstitüsü” ile 1959’da “Yahya Kemal Enstitüsü ve Müzesi” kuruldu. Daha sonra bunlara 2009’da “Türk Musikisi Enstitüsü” ve 2010’da da “Tarihi Okçuluk Enstitüsü” ilave edildi. 1980’li yıllardan itibaren burada düzenlenen sohbetlere katılıp istifade ettik. Bu feyizli müessesenin kurucularından ve emektarlarından vefat edenlere rahmet, yaşayanlara sağlıklı ve bereketli ömür diliyorum. İstanbul Fetih Cemiyeti’nin 75. Yaşı, hayırlı uğurlu olsun. Nice hizmetlere!